مشروطه خواهی از آذربایجان چه ها گرفت؟
شاید باورتان نشود ولی سال 1286 -1290 شمسی سرنوشت امروزین آذربایجان رقم خورد. آذربایجان مشروطه خواهی به قرائت خود را آغاز کرد( این قرائت را بعدا توضیح خواهم داد) ولی قشون دولتی خواستهای مردم را با جنگ و محاصره پاسخ داد. مقاومت جانانه مردم تبریزدر برابر قشون دولتی که از 30 خرداد 1287 شمسی شروع شده بود به یازدهمین ماه خود رسیده بود و اهالی از فرط گرسنگی به خوردن گوشت گربه و سگ و حتی علف خوری مجبور شده بودند. قشون دولتی به فرمان محمدعلیشاه تمام راههای ارتباطی شهر را با خارج بسته بود و شدیدترین محاصره بر اهالی تبریز جاری بود. ضدیت تبریزیان با محمدعلیشاه به نهایت تنفر از وی رسیده بود و بهای اینرا با گرسنگی می پرداختند. نه محمدعلیشاه از محاصره دست می کشید و نه آذربایجان عقب نشینی می کرد تا اینکه دول روس و انگلیس توافق کردند تا راههای تبریز را برای حمل و نقل خواربار و موادغذایی بگشایند. شایعاتی در میان تبریزیان شنیده می شد که قشون روس وارد آذربایجان می شود و بنابراین از خوف اشغالگری روسها مردم تصمیم نهایی را گرفته و تسلیم شدن به محمدعلیشاه را به اشغالگری روسها ترجیح دادند. تلگرافا به شاه اعلام کردند که “شاه به جای پدر و توده به جای فرزندان است. اگر رنجشی میان پدر و فرزندان رخ دهد نباید همسایگان پا به میان گزارند. ما هرچه میخواستیم از آن در میگذریم و شهر را به اعلیحضرت میسپاریم. هر رفتاری که با ما میخواهند بکنند و اعلیحضرت بیدرنگ دستور دهند که راه خواربار باز شود و جایی برای گذشتن سپاهیان روس به ایران باز نماند.”
محمدعلی شاه پس از دریافت این تلگراف به نیروهای دولتی دستور ترک محاصره داد اما چه سود که روسها به پیشروی ادامه داده در ۹ اردیبهشت ۱۲۸۸ وارد شهر شدند. شکستن محاصره تبریز بهانه ای بود تا آذربایجان اشغال شود. دو ماه بعد در حالیکه آذربایجان در اشغال روس ها بود تهران به اشغال قوای طرفدار انگلیس ها درآمد و ایران نو بدون حضور قرائت آذربایجانی از تشکیل دولت مدرن شروع به شکل گیری کرد. در این سالها آذربایجان از دست داد:
1- آذربایجان نقطه ثقلیت ایران قاجاری را از دست داد
2- اقتصاد آذربایجان مضمحل شد
3- اشغال چند ساله قوای خارجی روس باعث تضعیف اتوریته محلی در برابر ارامنه و آشوری ها شد.
4- آذربایجان ترک محور تبدیل به آذربایجان فارس محور شد.
5- ادبیات ترکی وارد بایکوت شدید 60 ساله شد.
6- حضور رجال آذربایجانی در دولتهای پهلوی و تا امروز سیر نزولی به خود گرفت.
7- مبانی زرتشتی گری و شعوبیه با لفافه ایران دوستی وارد شعور مردم آذربایجان گردید
8- مهاجرت شدید انسان آذربایجانی به سایر نقاط نه زیاد خوش آب و هوا افزایش یافت.
9- موقعیت اداری آذربایجان از دومین منطقه ایران به سیستم استانی چهاردهم تا بیست و نهم نزول داده شد.
