احمد کسروی از جمله عجایب دوران معاصر آذربایجان می باشد که علیرغم اعتقاد به برتری زبان ترکی، به زعم خود برای حفظ ایران متحد نظریاتی چون زبان آذری را اختراع کرد.
سیاسی بودن بحثهای من درآوردی آذری را خود کسروی هم اقرار می کند چرا که وی معتقد بود بایستی تمام زبانها و نیم زبانهای ایرانی غیر فارسی باید از بین برود و ایران فقط دارای یک زبان آنهم فارسی باشد. بنابراین کتاب « آذری یا زبان باستان آذربایگان » را در خوزستان نوشته و در تهران منتشر کرد. به گفته خود کسروی با انتشار این کتاب به تدریج پای وی به محافل علمی آن زمان باز شد.
با اینحال کسروی در کتاب زندگانی من که شرح حال خود نوشته اش می باشد درباره زبان ترکی و اهمیت آن چنین می نویسد: « … در زنجان چون به ترکی سخن گفته می شود اندک جدایی که میانه زبان آنجا با ترکی آذربایجان می باشد مرا واداشت که درباره ترکی به اندیشه و جستجو پردازم. در مازندران چیزی به عربی زیر عنوان « اللغه الترکیه فی ایران » نوشته، برای « العرفان » فرستاده بودم. در اینجا هم همان رشته را دنبال کردم و کتابهایی به ترکی از غزلیات فضولی و دیوانهای امیرعلیشیر بدست آوردم. هیدجی نام ملایی می بود که در تهران در مدرسه سیدناصرالدین می زیست. او چون شاعر می بود و شعرهای ترکی بسیاری از او در یدها و زبانها می بوده و آنها را نیز گرد آوردم. از این کوشش و جستجو نتیجه هایی بدست آمد که از این جمله این بود که ترکی از دیده کارواژه¬ها ( افعال) به فارسی برتری دارد. ( ص: 231) زیرا دیده می شود در ترکی پانزده گونه گذشته ( ماضی) و چهرگونه اکنون ( مضارع) بکار می رود. در در حالیکه در فارسی در برابر آنها بیش از چهارگونه گذشته و یک گونه اکنون شناخته نمی بود. این یکی از چیزهایی می بود که مرا از نارسایی زبان فارسی و بیماری آن آگاه گردانید.» احمد کسروی، زندگانی من، تهران 1348
دکتر توحید ملک زاده