محمد علی توختاجی از چهرهای ادبیاتی اویغور
محمدعلی توختاجی از پیشگامان ادبیات نوین اویغور در (سال1910) در خانواده ای تحصیلکرده و روشنفکر به دنیا آمد پدرش پزشک بود و خودش نیز دارای تحصیلات عالیه و مسلط به علوم زمان خود بود. محمد علی از مباران بر علیه حکومت چین و تلاشگران استقلال و آزادی اویغورها به شمار میآید. وی در (سال1936 ) وقتی هنوز( 36)سالش نشده بود توسط حکومت مرکزی چین دستگیر شد خانه اش را به آتش کشیده و خودش به قتل رساندند. معروفترین شعرش«یک معلم مثل یک ترانه هنوز سر زبانهاست
نمونه شعرش:
بولبوللر اسیر اولدو
یوردو بولادی قارغا
کیم اولورسا وطن سئور
بیرگون آسیلیر دارغا(دار آغاجینا)
قوربان امین:
قوربان امین متولد (1914)کاشغر از مهمترین چهره های ادبیات معاصر اویغور به شمار میآید. او علاوه بر شعر در داستان، نمایشنامه و مقاله نویسی نیز دستی بر قلم داشت لیکن مهمترین آثار او اشعارش هستند. دو کتاب شعر مهم او «تاریخ قونچالاری» در(سال 1978)و «کاشغر آوازلاری» در (سال 1982) منتشر شده آثار وی علاوه بر اکثر گویش های ترکی به زبانهای مغولی و کره ای نیز ترجمه شده اند.
نمونه شعرش:
سینجان گنجلری، هانسی دوران بو؟
غفلتین یوخ اولدغو، اوخوما دورانی بو
بوتون ملتلرین کولتوره
بؤیوک بؤیوک آددیملار آتما دورانی بو
اؤیره تیمین پارلاق نورونو ساچاراق
بوتون خلقین گؤزونو آچدیغی دوران بو
قارانلیغا قارشی وطن ائولادلارینین..
عبدالرحیم اؤتکور:
عبدالرحیم اؤتگور از پیشگامان ادبیات نوین اویغور در (سال 1934)به دنیا آمد. پدرش تاجر بود و به دلیل همین وضعیت مطلوب معیشتی عبدالرحیم توانست تحصیلات عالیه داشته باشد. پدرش البته هنگامی که عبدالرحیم کودک بود از دنیا رفت و عثمان حاجی دوست پدرش او را به فرزندی پذیرفت.
به دلیل بالا گرفتن وخامت اوضاع سیاسی در ترکستان شرقی با چین بسیاری از خانواده های اویغور مجبور به فرار از چین شدند و پدرخوانده عبدالرحیم نیز جزو آنان بود. لیکن عبدالرحیم در اورومچی به تحصیلاتش ادامه داد و در( سال 1942) از دانشگاه فارغ التحصیل شد. و به شغل معلمی پرداخت و همزمان به انتشار اشعارش در نشریات و همچنین همکاری با نشریه «آلتای»پرداخت. از سال 1949 که سالهای سخت و سیاه ترکستان آغاز میشود. آزادی شاعر از او سلب میشود و روزهای بسیار سختی میگذراند لیکن همچنان به نوشتن ادامه میدهد. او در رمان «ایز» آن سختی ها و مبارزات را به تصویر میکشدعبدالرحیم اؤتگور در (1995) دیده از جهان فرو بست. بی شک وی از بنیانگذاران و همچنین از مهمترین چهره های ادبیات مدرن اویغور میباشد.
نمونه شعرش:
یوردوم، یوردوم، گؤزل یوردوم
سئوگیمیز سنسن، آنامیز سن
اسکیمیز سنسن، فعلیمیز سن
روحوموز سنسن، جانیمیز سن!
تانرینین بویوردوغو دیاریمیز سن
قیشلا بئله باهاریمیز سن
قیامته قدر یاریمیز سنسن
دسته گیمیز سن، امکانیمیز سن…
سنده یازیلمیش قوتادقو بیلیک
یوسف خاص حاجب دیریدن دیری
کاشغرلی محمود «لغات التورک»
آدیمیز سنسن شهرتیمیز سن
بیر اووج توپراغین جهیل قاتیندان
داغ و داشلارین سوموگونون
شهید سسی هر مزاریندان
ابدی – میللی کعبه میز سن….
عبدالکریم خوجا
وی در (سال 1928)در«کومول» به دنیا آمد به ایالت «کانسو»ی چین نقل مکان کرد و ار آنجا روزگاری طوفانی پشت سر نهاد در (سال 1947) دوباره به سرزمین مادری اش بازگشت و کمی بعد نیز به شهر«نانچین» مهاجرت کرد چند سالی معلم بود و در انجمن نویسندگان اویغور فعالیت کرد و در این سالها صاحب تفکر ملی-هویتی شده و تا (سال 1976)به فعالت خود در این انجمن ادامه داد.بعدها به عنوان مترجم مشغول به کار بود. وی تا آخرین روز عمرش از تلاش در راه ادبیات اویغور دست نکشید. او مولف نزدیک به( 50 )عنوان اثر ادبیست. علاوه بر مجموعه های شعر آثار بسیاری از ادبیات جهان را نیز به ترکی اویغوری ترجمه کرده است.
نمونه شعر وی:
صمیمی کؤنلومدن کاشغر شهرینه سلام
بلکه اؤز یورد اهلی کاشغرلیلره سلام
من سنه گلدیم دامدایاراق دالما اؤلوب
ایچینده کی بیر ذره اؤلوب.
سن آی کیمی اؤنومده چیخدیغیندا
اوینادیم گؤگسونده من روزگار اؤلوب
یوللاریم قوجاق آچدی ایرماق اؤلوب
دالدیم اؤزگؤر یوزوب بالیق اؤلوب
کندلیلرین گؤزومه گول گؤروندو
اؤتدوم گولون دالیندابولبول اؤلوب
آخدی باغریمدا تومان نهری زمزم اؤلوب…
لطف اله مطلّب:
از مشهورترین چهره های ادبیات اویغور در (سال 1926) به دنیا آمد پدرش از اندیشمندان و فضلای اویغور بود. مطّلب به زبان و ادبیات روسی تسلط کامل و با ادبیات اروپا نیز آشنایی کافی داشت. وی از( سال 1941) در روزنامه «سین جیانگ» فعالیت خود را آغاز و سپس در روزنامه «آق سو» به این فعالیت ادامه داد. سپس خود انتشار نشریه ای به نام«جنوب روزگاری» را آغاز نمود.
وی در این نشریه جمعی از شاعران وطن پرست اویغور از جمله «بلال عزیزی»، «نعیم شهید» و … را گرد خویش جمع نمود. با شعرهایی همچون «یاشاماق اوچون ساواش»و «خیالچی دیلک»که مضامینی اعتراضی-اجتماعی داشتند و در (سال 1944) منتشر شدند به شهرت فراوان رسید. لطف اله مطلّب در راه مبارزه برای ملت خودش از جان مایه گذاشت و در (سال 1945) همراه با تنی چند از شاعرات اویغور دستگیر و در نهایت اعدام شد. شعرهای او به قدری محبوب است که همچون ترانه از جانب مردم به آواز خوانده میشود
نمونه شعر وی:
وقت عجله سی، دوروب بکله مز
ایللر بو زامانین ان بؤیوک یورغاسی
آخان سولار، آتان دانلار گئری گلمز
یورغا ایللر عؤمرون یامان حیرسیزی
چالیب قاچار آرخاسینا باخمادان
بیر – بیرینی قووالار قوشوب
گنجلیک باغیندا بولبوللر قاناد چیرپمادان
یاپراقلار تؤکولور سارالیب.
صالح سجادی
