نگاهی کوتاه به ترکان و اوغوزان:
بنابر نظر رشیدالدین فضل الله همدانی دانشمند بزرگ عصر ایلخانی، اقوام ترک از نسل چهار پسر دیپ یاقوی پسر اَبُولجَه خان هستند و او پسر نوح پیغامبر(ع) بود که او را به جانب شمال و شرقی شمال و غربی شمال فرستاد و 1ـ قراخان، 2ـ اورخان و 3ـ کرُخان و4ـ کُزخان پسران اویند. یکی از این پسران یعنی قراخان، پسری به نام (اوغوز) داشت. خود اوغوز هم دارای شش پسر بود به نامهای: 1ـ گون خان، 2ـ آی خان، 3ـ یولدوزخان، 4ـ کوگ خان،5ـ طاق خان و 6ـ دینگگیزخان. و هر یک از این پسران چهار پسر داشته اند و اوغوز دست راست و چپ لشکر به ایشان داد بدین ترتیب:
دست راست:
1ـ گون خان 4 پسر:
قایی، بایات، اَلقه ائولی، قارا ائولی
2ـ آی خان 4 پسر:
یازِر، دوکَر، دودورغا، یاپارلی
3ـ یولدوزخان 4 پسر:
اَوشَر، قیزیق، بیگدلی، قارقین
دست چپ:
4ـ کوگ خان 4 پسر:
بایُندُر، بیچنَه، چاولدور، چَینی
5ـ طاق خان 4 پسر:
سالور، اَیمُور، اُلایونتلی، اُورکِز
6ـ دینگگیزخان 4 پسر:
ایگدِر، بوکدوز، ییوَه، قینیق
«برادران» اوغوز و بعضی «عم زادگان» که با او (متّفق شدند) عبارتند از:
1ـ اوغور، 2ـ قانقلی، 3ـ قپچاق، 4ـ قارلوق، 5ـ قَلَچ، 6ـ آغاچری.
«شعب اقوام اعمام» اوغوز که با اوغوز (متّفق نبودند) عبارتند از:
1ـ اورخان، 2ـ کُزخان، 3ـ کورخان و برادران او و فرزندان ایشان که با اوغوز متفق نبودند. و این اقوام بر دو قسم اند: یکی آنکه اصل شعب ایشان جهت قدمت مفصّل «معلوم نیست» و یکی آنکه به «تفصیل معلوم است»:
اول اقوامی که از آنها اسم برده شده و شعبه های بسیاری از این اقوام جدا شده و هر کی نامی معیّن یافته برخی از آنها عبارتند از:
جلایر، سونیت، تاتار، مرگیت، تولاس، تومات، تَمغالیق، تَرغوت، اویرات، بَرغوت، قوری، کُستَمَی، قورقان و دهها شعبه دیگر.
دوم اقوامی از آن جماعت سلحشور که اقوام بسیار و قبایل بی شمار بوده اند از جمله:
کرایت، نایمان، اونگوت، تنگقوت، قیرقیز.
اقوامی که اصل شعب ایشان از آن دو شخص است که در ارگنه قون رفتند و به تناسل و توالد پرداختند، اوروغ ایشان بسیار شد و دیگر اقوام که بر ایشان شبیه اند. قریب 400 سال شعب بسیار از ایشان پیدا شده و به تعداد از دیگر اقوام زیاد گشتند. و به واسطه شوکت ایشان دیگران را در این ولایات به اسم ایشان یعنی ترک شهرت یافتند. پیش از این چون تاتار غالب بودند جمله را تاتار می گفتند. و هنوز (در زمان رشیدالدین) در عرب و هند و ختای تاتار شهرت دارد. این ترکان اصلی به تدریج دو قسم گشته اند:
اول شعبه های فراوانی از اقوام ترک اصلی که در ارکنه قون بودند پدید آمده اند و هر یک اسمی و لقبی مخصوص یافته و از آنجا بیرون آمده¬اند و بسیارند. دوم طوایف فراوان نرون و قیات… که به دهها شعبه تقسیم می شوند. که در اینجا مجال پرداختن به آنها نیست.