پیامبر شناسی اسلام تورکی
سؤزومون اؤنونو انفال سوره سینده33-نجو آیه ایله تبرّکلندیریرم:«و ما کان الله لیعذّبهم و انت فیهم»…منیم پیغمبریم سن میللتین ایچینده اۏلان زامان من اۏنلاری اینجیتمه‌یه جم، عذاب وئرمه‌یه جم. یانی پیغمبرین رسالتینی دۆز دۆشۆنمک اۏنون حضورونو تۏپلومدا دادماق راحاتلیق، اینجیمه مکلیک گتیرمه لیدی. بو قرآنین موشدولوغودور یا بشارتیدیر. بیز بیر مسلمان اۏلاراق، یاشاییشدا عذاب چکمک مجبوریتینده قالمامالییق. اسلامی تۏپلومون راحاتسیزلیغی اۏنون حضورسوزلوغوندان اۏنو ترسه دۆشۆنمکدن قایناقلانیر. اسلام عربلره توۆرکلره بیرلیک، آغیش یا ثروت، ائبینچ، دینجلیک یا رفاه یاراتدی. اسلام پیغمبرینی محمد حضرتلرینی (ص) ، شعوبیه دۆشۆنجه سی قۏیمور بئله دۆشۆنک. مولانا شمس دیوانیندا دئییردی: به معراج برآیید چو از آل رسولید* سیز پیغمبرین حرکتیندن، دوروش- اوتوروشوندان، دانیشیغیندان دینج، زنگین، گۆجلۆ، عزتلی یاشاماق آنلامینی آلمالیسیز دادمالیسیز ائله آنلام آلمالیسینیز. پیغمبر عربلری باییتدی، یانی غنی‌لشدیردی. پیغمبره باغلی اۏلان تۏپلومدا گرک غنی‌لَشه. حضرت حسین (ع) هر زامان اؤزۆیله بو عبارتی اۏخویارمیش: إنّ الله یحبّ معالی الامور و یبغض سفسافها: الله بؤیۆک ایشلری سئویر دَیَرسیز ایشلردن آجیغی گلیر. اۏ دا ایسته‌ییردی تاریخ بؤیو بیر دَیَرلی ایش یاپسین. اۏ ایش سیستماتیک ظۆلمۆن قاباغیندا دایانماغیدی. ائلیه بیلردی هن دئسین چئشیتلی فرقلی یاشاسین. انسانلار یۏخ دئمک‌له بؤیۆیۆرلر، هن دئمک‌له یۏخ. امام حسین تاریخ بؤیو بیر بؤیۆک یۏخ دئدی. تاریخده ده قالدی. اؤنون بیزیم آغلاماغیمیزا هئچ گرکی، احتیاجی یۏخدور، امّا اۏنون یۏلونو گئتمک سیستماتیک ظۆلمه فسادا قارشی چیخماق هر حسینچی‌یه بیر گرکلی دَیَردی. اۏ تانرینی سئویردی اۏنا دا قۏووشدو، مولانا دئمیشکن:
پس عزا بر خود کنید ای مردگان زان که بس مرگی است این خواب گران
اؤزۆنۆزسوز ایندیلیک یاس توتمالی چۆن اؤلۆمدۆر یوخلاماق یاسلانمالی
روح سلطانی ز زندانی برست جامه چون دریم چون خاییم دست
یاخا ییرتیرسیز چکیرسیز اۏدلو آه سیندیریب زیندانی نی اۆستۆن اۏ شاه
چون که ایشان خسرو دین بوده اند وقت شادی است چو بگسستند بند
اۏنلاریدی چۆنکی دینین سروری سیندیریبلار قئیدی یۏخ ماتم یئری
بر دل و دین خرابت نوحه کن که نمی بیند جز این خاک کهن
بولاشیق کؤنلۆندن ائیله سن گیلئی گؤرمه ییر تۆرپاقدان اؤزگه آیری شئی
اۏ حضرتین حرکتیله باغلی بیر یانلیش و ترسه دۆشۆنجه صالحی نجف آبادی مدرن شعوبیه نین بیر تمثیلچی سی اۏلاراق شهید جاوید کیتابیندا یاییر. مطهرینین حماسه حسینی سی نی بیر دفعه ده اۏخوماق اۏلار. ترسه دۆشۆنجه آداملاری تاریخ بؤیو آخسالدار اولو ده-ده بابالاریمیز دئمیشکن: «آخساق ائششه یین، آخساق دا نالبندی اۆلار». طریقتدن، حقیقتدن، معرفتدن قایناقلانان قزلباشی،علوی، صفوی، تۆرکۆ آذربایجانی شیعه چیلیک امام حسینه باخماغی هندی مجوسی فارسی شیعه چیلیگی ایله فرقیلیدیر. دۆشۆنجه گؤتۆرۆم بیر آغاجا اۏخشار دئیبلر: آغاج وار قاشق اۏلار قایماق یالار، آغاج دا وار قازیق(چیوزه) اۏلار تۏخماق یئیه ر. بو اؤن سؤزدن کئچسک یئنی بحثیمیزه گیرمه لییک: بیز کئچمیش دانیشیغیمیزدا پیغمبر شناسلیغی 5 آچیدان اوشدوک فارابی‌نین میللی تۆرکۆ اسلامی فلسفه سینده، یوسف خراسانی‌نین قوتادغو بیلیکینده میللی تۆرکۆ اسلامی حکمتینده، قرآندا، تمامیله اۆرتاق صیفتلره یئتیشدیک. اۆرتاق صفتلر پیغمبرشناسلیقدا بئله دیر:
پیغمبرین اؤندر اولاراق بدنینین ساغلاملیغی ان بیرینجی شرطدیر2. عاغیلّی، یانی هوشلو باشلی ذکالی، درایتلی، یادداشت لاری تزه لییَندی 3. اخلاقلی یانی یاخشی دانیشان، گئدیشاتی یاخشی اۏلان، دؤزوملو، جذب ائدندی 4. دوغرو دوز اولماق یانی دوز یولدا گئدن، دوزدانیشانلاری سئون 5. دونیایه اؤره ک باغلامیان یانی دونیانین دیرهم و دینارینا، یئمه گینه ایشمه گینه اعتناسیز اۏلان. 6. بیر پارلاق مشعل یا اودلاج تک هادی، دعوتچی اۏلان.
نهج البلاغه حضرت محمّدین پیغمبرلیغینه بئله باخیر:
انّ الله بعث محمّدا(ص) نذیراً للعالمین و امیناً علی التنزیل-الله حضرت محمّدی بؤتون آداملارا نذیر، قرآنا امین گؤندردی. 2. ارسله داعیا الی الحقّ (حقّ اوزه رینه دعوت چی) و شاهداً علی الخلق یارادیلمیشلار ایچینده شاهد، فبلغ رسالات ربّه غیرَ وان و لا مقصّر تانرینین مکتوبلارینی بایقینسیز(سستلوک ائله مه مک) قصورسوز میللتینه چاتدیرانیدی. تانری یولوندا جهاد ائدن، و جاهد فی الله، امام من اتقی و بصر من اهتدی( تقوالی انسانلارین امامی هدایت اۏلانلارین ایشیغیدی) حضرتین اؤزو اؤزونه امام دئمیر پیغمبره امام دئییردی. نبوتّدن علاوه امامتیده اونا مخصوص بیلیردی. اللهمّ اجعل شرائفَ صلواتک نوامیَ برکاتک علی محمّد (منیم اللاهیم ان اوناقلی یانی شرافتلی، سلاملاری صلواتلاری، چوخلو بوللو برکتلری محمّده گؤندر) عبدِک و رسولِک الخاتم (او سنین عبدیندی سؤن ائلچیندی لِما سبق والفاتحِ لما انغلق(باغلی یوللاری آچاندی) والمعلنِ بالحقّ(حقّی اعلان ائدندیر) والدّافعِ جیشات الاباطیل (باطل اردوسونو قوواندی) الدّامغِ صولات الاضالیل،( یول آزمیشلارین صالدیرمالارینی سیندیران) کما حُمّل(ائلچیلیک اونون عهده سینه قویولارکن) فاضطلع قائماً بامرک (بؤتون قدرتیله ایاغه قاخدی ) مستوفزاً فی مرضاتک(سنین اونایی یانی رضایتی قازانماق اوچون یئیین آدیملار گؤتدو) غیرَ ناکلٍ من قُدُم(بیر آددیم گئری آتمادی) و لا واه فی عزم(ایستمه‌لی دی) واعیاً لوحیک(سنین وحی ایی دوغرو دوزگون آلدی) حافظاً لعهدک(ایلقاری قورویانیدی) ماضیاً علی نفاذ امرک(امیرله ری یئرینه گتیرنیدی) حتی اوری قبس القابس(حقّین اودلاجینی یاندیردی) و اضاء الطریق للخابط(یانلیش یؤل گئدنلره آچیق آیدین یولو ایشیخلاندیردی) و هدیت به القلوب بعد خوضات الفتن والاثام(آلدانمیش سوچلو اورَکلر دوز یولا یؤنلدی) و اقام بموضّحاتِ الاعلام و نیراتِ الاحکام(حقّین بایراقلارینی قالدیردی، محکم قایدالارین نورونو سیچرادی. کنّا اذا احمر البأس اتقینا برسول الله (ص) فلم یکن احد منا اقرب الی العدو منه.(دؤیوش باشلیاندا بیز اونا سیغینیردیق کیمسه دوشمنه اوندان یاخین دئییلدی)
گوندونوز نئچه- نئچه صفتلر پیغمبره سایدی ایندیسه مولانایا باخاق: 56 دفعه مثنویده مولانا دئییر: گفت پیغمبر یانی پیغمبر دئدی یانی اؤرنک اوچون:
گفت پیغمبر حق فرموده است* قصد من از خلق احسان بوده است.(2/2635)
یارادیب احسان ایچون بو عالمی* گؤنشی پایلاندیریر هر ذرّه نی
تورک عرب دونیاسیندا هئچ بیر عارف مولانا کیمی پیغمبردن آد چکمییبدی. اونون شخصیتی عرفاندا بیر قطب الاقطاب اولوبدور. اونون آدی گلنده مولانا آیاغا دورارمیش:
از درم ها نام شاهان برکنند* نام احمد تا قیامت می زنند
شاهلارین آدین سیلرلر سیکّه دن* دوشمز امّا احمد آدی سیکّه دن
نــام احــمد نام جمـله ي انبـیاست* چونک صد آمد نود هم پیش ماسـت
انبیایه احمد آدی مژده دیر* بللی‌دیر یوز گلدی دوخسان بیزده دیر(1106/1)
1.نور حقّ: ما رمیت اذ رمیت احمد بدست* دیدن او دیدن خالق شدست.
سن دئیلسن او کی آتدین، آتدی هو* اونو گؤردون سانکی گؤردون سن اونو
خدمت او خدمت حقّ کردن است* روز دیدن، دیدن این روزن است(د6/3198)
اونا قوللوق حقّه قوللوقدور یقین* باجانی گؤرمکده گوندوز گؤرمه گین
- 2. طبیب : ما طبیبانیم شاگردان حقّ* بحر قلزم دید ما را فانفلق
آن طبیبان طبیعت دیگرند* که به دل از راه نبضی بنگرند(د3/2703)
بیزله¬ریک حقّین اؤزهل شاگیردله ری* یئری گلسه یاراریق دریاله ری
نبضی توتماقلا بیلن لر علّتی* اوخویانمازلار اوخونماز نیّتی
- 3. هدایت گر:
خضر وقتی غوث هر کشتی توی* همچو روح الله مکن تنها روی(4/1461)
4.عاقل: عاقلی بر اسب می آمد سوار بر دهان خفته ای می رفت مار(2/1878)
- 5. مادر و پدر قوم: تو مرا جویان مثال مادران* من گریزان از تو مانند خران(2/1898)
- 6. فتوح: هست اشارات محمد المراد * کلّ گشاد اندر گشاد اندر گشاد
- 7. خاتمیت و حاتمیت:
در گشاد ختم ها تو خاتمی* در جهان روح بخشان تو حاتمی(د6/173)
دویون آچماقدا سنین یوخدور تایین* دیریلیک مولکونده حاتم دیر آدین
- 8. هر پیمبر سخت رو بد در جهان* یک سواره کوفت بر جیش شهان
مثنویده آیری صفتلرده پیغمبر اوچون گلیبدی: نوح»،«خضروقت»، «هادي» «شمع»، «مبارك موسی»، عالم اکبر، شاه بی بدیل، سلطان، سلطان جان، سلطان عبس، سلطان البشر، سلطان خجسته، شهنشاه، شاه،» شاه نجاح، شاه و النجم، محتشم شاه، شه بی حاشیت، شاه مطاع، شهنشاه ،کسان، طفل شاه نبیه، حقیقت کبري(، روح البلاد، وراي عقل) رشید، کس، صد قیامت، محشر. فخر البشر، خیر الوري، زبده ي وجود، ِ خاتم انبیاء، فخر انبیاء. گؤردونوز تورکون میللی فلسفی فاربینین دوشونجه سیندن قایناقلاراق، میللی حکمتیده قوتادغوبیلیکدن آلیناراق پیغمبرشناسلیقدا قرانیله نهجی البلاغیه ایله مثنویله اورتاق صفتلری داشییر شعوبیه دوشونجه سیدی پیغمبره باخیشیغی داورانیشیغی تمامیله تورکون میللی دوشونجه سیله فرقیلیدیر مولانا شمس دیوانیندا دئییردی در دیوان شمس:
احمد چو مرا بیند رخ زرد و چنین سر مست *او چشم مرا بوسد من دست و را پیوست.
مولانا دئییردی پیغمبر منی بئله گؤرسه او منیم گؤزومدن اؤپر من اؤنون الیندن.