کسیشن کیملیکلر
گئندئر برابرسیزلیگی و قادینلارا قارشی اولان ایجتیماعی ایقتیصادی و باشقا آیری-سئچکیلیکلر حاقیندا بیر چوخ اثرلرده اوخوماق مومکوندور. بونونلا بئله، قادینلارین جمعیتلرده ازیلمیش وضعیتیندن بحث ائدن اثرلرین بیر چوخوندا بیر پروبلئمله راستلاشا بیلریک. بو پروبلئم عئینیلشدیرمه پروبلئمیدیر. بیز، “قادینلارا قارشی آیری‌سئچکیلیک وار”، “گئندئر برابرسیزلیگی” کیمی سؤزلری دئینده عاغلیمیزدا اولان قادین نئجه بیر قادیندیر گؤره‌سن!؟ بیر چوخ حالدا تصووروموزده اولان قادینین عایید اولدوغو صینیف، ائتنیک منسوبیت، ائولی اولوب-اولماماق و سایره حاقیندا بیلگیسیز اولوروق.
قادینلاری عئینیلشدیرمک فرقلی ایستاتوسلارا صاحیب اولان قادینلار حاقیندا بیلگی الده ائتمک باخیمیندان دا یانیلدیجیدیر. حتّی عئینی ایستاتوسدا اولان بیر قادینین دا فرقلی اؤلکه‌لرده عئینی شکیلده یاشاماسی مومکون دئییل. چونکی قادینلیق او اینسانین ساده‌جه گئندئر کیملیگیدیر و هر بیر اینسان گئندئر کیملیکله یاناشی بیر چوخ کیملیگین صاحیبیدیر. مثلا، ایراندا یاشایان آذربایجان تورکو، شیعه مذهبینه منسوب، اورتا صینفه عایید، عالی تحصیللی بیر قادینین ایراندا یاشادیقلاری ایله تورکیه‌ده یاشادیقلارینین عئینی اولماسی مومکون دئییل. بو هر جمعیتین اینسانلارا تانیدیقلاری ایمتیازلار و چاتیشمازلیقلارلا باغلیدیر. مثلا، تورک ائتنیکی، و شیعه مذهبی‌نین بیر اؤلکه‌ده ایمتیاز ساییلدیغی حالدا، باشقا اؤلکه‌ده منفی یؤن کیمی گؤروله بیلر. اینسانلارین جمعیتده یئرلری ده بو کونتئکستده فورمالاشیر.
اصلینده اینسانلارین جمعیتده‌کی یئری، اونلارین صاحیب اولدوقلاری ایمتیازلار و چاتیشمازلیقلار بللی ائدیلیر. ایرانین ایجتیماعی-سیاسی شراییطینده شیعه، تحصیللی و اورتا صینفه منسوب اولماق بحث ائدیلن قادین اوچون ایمتیاز ساییلسا دا، اؤلکه‌ده دومینانت اولمایان ائتنوسا عایید اولماق دا چاتیشماز بیر طرف حساب ائدیله بیلر. عئینی قادین تورکیه‌ده یاشایاردیسا شیعه و خاریجی وطنداش اولدوغو اوچون، آمئریکادا یاشایاردیسا موسلمان اولماق کیمی فاکتورلارا گؤره فرقلی تجروبه‌لری یاشایا بیلردی.
کسیشمه‌لی‌لیک نظریه‌سی
کسیشمه‌لی‌لیک (Intersectionality) نظریه‌سینه گؤره قادینلارین یاشادیقلاری فرقلی تجروبه‌لر ساده‌جه اونلارین گئندئر کیملیگی ایله دئییل، هم ده ائتنیک، دین، مذهب، صینیف و حتّی بدن فورماسی و سایره کیمی دیگر فاکتورلارلا باغلیدیر. بو فاکتورلار بیر-بیریندن آیری شکیلده دئییل، بیر بوتون اولاراق اینسانلارین حیاتینا تاثیر بوراخیرلار. باشقا سؤزله، اینسانلارین جمعیتده‌کی یئری، صاحیب اولدوقلاری فرقلی کیملیکلر و فاکتورلارین کسیشمه‌سینین نتیجه‌سینده اورتایا چیخیر. بو کسیشمه‌ده بیر چوخ فاکتورلار او جومله‌دن گئندئر، عیرق، صینیف، ائتنیک، میللیت، جینسی اوریئنتاسییا، دین، یاش، علیللیک، خسته‌لیک کیمی فاکتورلارین رولو اولا بیلر.
کالیفورنییا اونیوئرسیتئتی‌نین پروفسورو، کیمبئرلی کورونشانین (Kimberlé W. Crenshaw) کسیشمه‌لی‌لیک نظریه‌سی ایندیکی دؤورده غرب فمینیستلرینین یاناشماسینا جیدی شکیلده تاثیر بوراخماقدادیر. بونون بیر سببی ده بو نظریه‌نین آزلیقلارا دیقت یئتیرمه پوتئنسیالیدیر. ائله بو سببه گؤره آمئریکاداکی عیرقی و ائتنیک آزلیقلارین ایستیناد ائتدیکلری اساس نظریه حالینا گلمیشدیر. آمئریکادا ایستر هوموسئکسواللار، ایستر قارادریلی قادینلار، جینسی اوریئنتاسییا و عیرقچیلیک فاکتورلارینین اونلارین حیاتینا بوراخدیغی ایزی بو نظریه سایه‌سینده دیقت مرکزینده ساخلاماغا چالیشیرلار.
اینسانلارین حیاتداکی تجروبه‌لرینی اساس آلان کسیشمه‌لی‌لیک نظریه‌سی جمعیتده مارژیناللیق قاورامینا دا یئنی بیر آنلام وئریر. بو دفعه مارژیناللار اونودولموش آزلیقلاردان پوتئنسیال گوج قایناغینا چئوریلیرلر. داها گئندئر مسئله‌سی دئییلنده ساده‌جه اؤلکه‌نین دومینانت قروپونا منسوب اولان تیپیک قادینین پروبلئمی دئییل، بوتون فرقلی تجروبه یاشایانلار دا قصد ائدیلیر. مارژینال ساییلانلار اؤزلرینی بو نظریه سایه‌سینده ایفاده ائتمک ایمکانی تاپدیقلاری اوچون گئت-گئده کوللئکتیو کیملیک قازانیب، پوتئنسیال بیر گوج حالینا گلیرلر. بو گون ایراندا فارس اولمایان فمینیستلر، او جومله‌دن گونئی آذربایجان فمینیستلرینین فرقلی تجروبه‌لره اساسلانان مؤوقئعلری بو مثلاین بیر نومونه‌سی ساییلا بیلر.
بو پئرسپئکتیو، فرقلیلیگی اساس آلمایان هر نؤوع همرایلیک آنلاییشینا دا قارشی چیخماقدادیر. کسیشمه‌لی‌لیک نظریه‌سینه قبول ائدنلره گؤره همرایلیک و ایتتیفاق عئینی‌لییه اساسلانمامالیدیر. قادینلاری عئینیلشدیرن و هر هانسی فرقلیلیگی وورغولاماماغین بیر نومونه‌سی ده فمینیستلرین تبلیغ ائتدیگی “باجیلیق” مئساژیدیر. آرتیق بیر چوخ فمینیستلر، همرایلیک شوعارلاری اوچون فرقلیلیگی گؤز آردی ائتمه‌یه احتییاج یوخدور، گئندئر برابرسیزلیگینه قارشی موباریزه ائتمک اوچون عئینیلشمه‌یه احتییاج یوخدور کیمی فیکیرلری سسلندیریرلر.
دردین هیرارشی‌سی
اینسانلار عئینی زاماندا فرقلی فاکتورلارین باسقیسی آلتیندا قالیرلارسا و بو فاکتورلار بیر-بیرینه کیلیدلنمیش حالدا اینسانلارین حیاتینا تاثیر بوراخیرسا او زامان عدالتسیزلییه قارشی موباریزه یولو نئجه اولمالیدیر سوالی دا اورتایا چیخیر. مثلا، عیرقچیلیک و جینسیتچیلیگین حاکیم اولدوغو ایراندا، گونئی آذربایجان قادینی بو ایجتیماعی پروبلئملرین هر ایکیسی ایله قارشی-قارشییادیر. بو مورککب شراییطده ایجتیماعی عدالت اوغروندا ساده‌جه گئندئر کیملیگینی اساس آلاراق گئندئر برابرسیزلیگینه قارشی موباریزه ائتمک چیخیش یولو ساییلمایا بیلر، چونکی کسیشمه‌لی‌لیک نظریه‌سینده ده سؤیله‌نیلدیگی کیمی بو پروبلئم بیر-بیرینه هؤرولموش وضعیتده‌دیر.
غرب تجروبه‌سینه اساسن بو مسئله‌نین حل یولو هر هانسی بیر هیرارشی تانیمادان دویونلنمیش عدالتسیزلییه قارشی موباریزه ائتمکدیر. آمئریکادا قارادریلی فمینیستلرین ائتدیگی ده بوندان عیبارت اولموشدور. عیرقچیلیک و جینسیتچیلیکله عئینی زاماندا موباریزه ائتمیشلر. عئینی پئرسپئکتیوی فرقی جمعیتلره ده تطبیق ائتمک اولار. بیر گونئی آذربایجانلی قادین، قادین جمعیتی ایچینده آذربایجانلی، آذربایجان جمعیتینده ایسه بیر قادیندیر. آذربایجانلیلارا قارشی هر هانسی بیر عیرقچی یاناشما عئینی زاماندا قادینلارین دا مسئله‌سیدیر، چونکی میلیونلارلا آذربایجانلی قادیندیر. باشقا طرفدن، قادینلارا قارشی اولان جینسیتچی یاناشما آذربایجانلیلارین مسئله‌سیدیر، چونکی میلیونلارلا قادین آذربایجانلیدیر. بو پروبلئملر، اینسانلارین جینسیتیندن آسیلی اولمایاراق، بیر-بیرینه هؤرولموش پروبلئملردیر. جمعیتده‌کی هر نؤوع عدالتسیزلیک و باسقییلا، هئچ بیر هیرارشی تانیمادان، بو شکیلده موباریزه ائتمک مومکون گؤرونور
رامین جبارلی