یکصد و اندی سال تکاپو برای تصاحب آچار زندان
عرصهٔ سیاست عملی ایران یکصد و اندی سال است که در قُرُق سه نیروی پان‌ایرانیست‌ها، کمونیست‌ها و مذهبی‌ها قرار دارد. این سه نیرو در نبرد با حکومت قاجار با نام مشروطه‌چی متحد و همگام بودند.
اما بعد از سرنگونی حکومت تورک قاجار، وقتی پان‌ایرانیست‌ها به اقتدار عالی سیاسی دست یافتند، شروع به قلع و قمع متحدان دیروز خویش یعنی کمونیست‌ها و مذهبی‌ها کردند. در حکومت پهلوی اول از نامداران کمونیست و مذهبی کسانی که کشته شدند می‌توان از تقی آرانی و سیدحسن مدرس نام برد. این سرکوب و کشتار در حکومت پهلوی دوم هم به شدت ادامه داشت.
پس می‌توان مدعی شد که مشروطه‌خواهی امثال سیدحسن تقی‌زاده، محمدعلی فروغی، حسینقلی‌خان نواب و … تا سرنگونی حکومت قاجار، ترفندی برای به دست آوردن کلید زندان بود.
در سال ۱۳۵۷، بر اثر انقلاب به حاکمیت پان‌ایرانیست‌ها خاتمه داده شد و این بار مذهبی‌ها به اقتدار عالی سیاسی دست یافتند و عملکرد چهل و چند ساله‌شان معیار خوبی برای سنجش میزان پایبندی‌شان به آموزه‌های سیستم دمکراتیک می‌باشد. واقعیت غیر قابل انکار آن است که این طیف نیز به نام آزادی‌خواهی در پی به دست آوردن آچار زندان بوده‌اند.
کمونیست‌ها در حاکمیت هر دو گروه در موضع اپوزیسیون قرار داشتند و ندای آزادی‌خواهی‌شان بلند بود. اما آنان نیز به دنبال تصاحب آچار زندان بودند.
صد البته این هر سه گروه ضد آزادی صد و اندی سال است که به نام آزادیخواه مورد ستایش قرار گرفته و می‌گيرند. ولی در واقعیت امر، آنان در پی به چنگ آوردن کلید زندان بودند و نشان دادند که چگونه زندانی سابق زندانبان ماهر بعدی می‌شود.
سوال این است. آیا این قصهٔ دردناک تقدیر همیشگی ماست یا نقطهٔ پایانی بر آن متصور است؟ فعلأ افق روشنی پدیدار نیست. چون یکی از ملزومات استقرار و نهادینه شدن حکومت دموکراتیک وجود انسان‌های دموکرات می‌باشد که متأسفانه در طول تاریخ معاصر چنین انسان‌هایی نداشته‌ایم و نداریم.
اولین و اصلی‌ترین مشخصهٔ انسان دموکرات به رسمیت شناختن تنوع و تفاوت نگرش‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و … می‌باشد. ولی در حال حاضر در جامعهٔ ما، بخصوص در جنبش ملی تورک، نه تنها قرائت‌های متفاوت از مسائل سیاسی و اجتماعی تحمل نمی‌شود، بلکه برای حاملان و نمایندگان مخالف تفاسیر رایج و متعارف با رذیلانه‌ترین شیوه‌ها پرونده‌سازی می‌شود.
بنابراین باز در به همان پاشنه خواهد چرخید، چنان‌که تا به‌حال چرخیده است. به عبارت دیگر، به نام آزادی‌خواهی در پی آچار زندان بوده اند، هستند و خواهند بود.