داغلاری، دره لری و عینی حالدا کندلری دولاندیقدا، مختلف و چئشیدلی یول و بونا آیید یول آدلاریندا گوررکن، بعضا بعضی آنلاملاردا بئینیمیزی چالیشدیریردیر. بیرینجی آنلامدا یولا دوشوب. و یولا داوام وئردییم اساسدا و زامان سوره جینده گوروردوم. یولون هر طرفی یام یاشیل بیتگی اولسادا، دئدییمیز یولدا ائله زامان سوره جینده یام یاشیل بیت‌گی اولمالیدیر. آنجاق مختلف زامانلاردا آیاق ایزینین واسیطه سیله، اوت آلاق بئییندن گئده رک آیاغلار ایزی یئر تاپیب. و بو اساسدا یول سوزجویون آنلام باخیمیندان اوتو و آلاغی کسیلدیکدن سونرا آیاق ایزلری دوشن بیر یئر دوشوندوم.

بو قایدادا ناخیر سوزجویو مالین و عینی حالدا سیغیرین چوخ اولدوغو آنلامیندا اولسادا، آنجاق اونو اوتارانادا ناخیزچی دئیرلر. و بو حالدا ناخیرین کتدن چیخیب و باییرا اوتلاماق اوچون گئدیب و گلن یولونادا ناخیر یولو دئییلیر.
بوندان باشقا داغلاردا، مختلف خارابالاری گوره رک، دوره سی داشلارلا قالانمیش یوللاری گوردوکدن سونرا آرابا یوللارینی ان آیدینجا گورمک اولور. البتده آرابا اوزو اوتن چاغدا دورد قیچلی بیر حئیوانلا چکیلردیر.
یا باشقا بیر گورونتوده ان بالاجا آیاق ایزلرینه جیغیر و یا خود جیغیرا دئیرلر. حتی کهلیکین و بونا آیید قوشلاریندا، قارین اوستونده اولان آیاغلارینین ایزینه جیغیر دئیرلر.
بیز مختلف آدلی یوللاریدا بو داغلاردا ایزله یه بیلیریک. عشایر و شاهسئون و حتی کتلیلریندن داواملی گئت گل یولونا ائل یولو دئیرلر. و بوندان علاوه هامار یئردن چیخیب داغا طرف یوللارا داغ یولو دئییلسه ده، آنجاق ائلاتین میغاندان و ارشه دن یانی آراندان، یایلاغا طرف یوللارینادا یایلاق یولو دئیرلر. بعضا دره ایچیندن دوشن بئله جیغیر یوللارادا دره یولو دئییلسه ده، باشقا دئییم ده یئرین و یا کندین اورتاسیندان دوشن یولادا اورتا یول دئیرلر. ائل یولوندان علاوه کیچیک بیر یولا ایسه کسه یول( راه میانبر )و قارا یول(راه شوسه )دا دئیرلر. کتدن شهره گئدن یولا شهر یولو و شهردن کنده گئدن یولا ایسه کند یولو دئیرلر. اوزو یوخاری داشلیق و چتین یولا آت ائششک و یا خود آت قاتیر یولو دئیرلر.

بونلاردان باشقا کندلردنده کندلرده و حتی کندلردن شهرلره ده یول آدلاری اولور. اورنک اوچون بیزیم کتده اردبیل یولو آدینا بیر یولا راست گلدیکدن سونرا گوروروک کند اهلی ماشین اوزه چیخمادیقدان زامان آت ائششکله بو یوللاردان اردبیله گله رک وسایل آلدیقدان سونرا یئنه ده گون دوشمه ین یولوندا کنده قاییدیرمیشلار. حتی شوشه گمیرن کندینده و حتی خییه رکده لنج آوا یولونا راست گلیریک. کندیمیزده بیر یولون آدینا ائله بو گونده ده آورا یولو دئیرلر. آورا سوزجویو بو گونکو ارباب کندینین گرچک و دوغرو آدیدیر. و بونلاردان علاوه گوو یول(رنگ آنلاملی ) .داش یولو( اوتن چاغلاردا داش کسن کندینده دگیرمان داشینی کسه رک، اوکوز آراباسیلا بو داشلاری بو یولدان آپاراراق باشقا یئرلره سوواریش اساسیندا ساتارمیشلار. بو اساسداندی بو یولا داش یولو آد وئریبلر ). سیچان یولو، پیشیک یولو، قاریشقا یولو، سو یولو( باغدا دیوارلارین آلتیندا بیر بالاجا دلیک قویدوقدان سونرا اوردان باغین ایچینه سو آپاراردیلار ) .سودوک یولو( مجرای ادرار ).سامان یولو( کهکشان راه شیری ).مکه یولو، هاوا یولو، دنیز یولو,ماشین یولو و ها بئله….
ترکیبی قایدادا مختلف اورنک گتیرمک اولور.یول یولاق، یول یوندم، یولا چیخماق، یولا سالماق ، یولا دوشمک، یولچو( مسافر ) یولچو یولدا گره ک( آتالار سوزو ) و…
ایندیسه اوسته گلن یول سوزجویو ایز، اثر، رد آنلامیندا ایشلن سه ده، آنجاق یول سوزجویو مذهب آنلامینیدا یئتیریر، باخ یولسوز، یولسوزون بیری یولسوز
سون آنلامدا یول سوزجویو زوغدان چکمک و یا خود کسیب گوتورمک وکسیب آتماق آنلامیندادیر. باخ: باشینین توکون یولوب و یئله وئردیر. بوندان علاوه تارلادا مرجی و نوخود توپلایان آداما یولماچی دئسه لرده. آنجاق ائله مرجی و نوخودادا تارلا اوستونده یولما دئیرلر. یا خود بیریندن سورولاندا نه ایش گورورسن. دئییر یولماچیلیق ائدیرم. بو اساسدا بیر بیتگینی زوغدان چیخاردان آداما دئیرلر یولوب و لاپ زوغوندان چیخارتدیر. یولماقدان آماج یالنیز ال واسیطه سیله یولمالییق. یوخسا اوراق و بونا آیید ایشلرله یوخ. حتی بیر قوشون قانادینین توکو چکیلنده اونا یولوق قوش دئیرلر.
و سوندا بیر نئچه نفر بیرلیکده سفره گئتسه لره اونلارا یولداش دئیرلر. و بو گونلرده یولداش دوست و رفیق آنلامیندا ایشله نیر.

رحیم غلامی

اگر دو ترک بهم برسند یک دولت تشکیل می دهند

مطلب ذیل چکیده و خلاصه ای از مقاله ی “نظری کوتاه بر کتاب  فضایل الاتراک اثر ابوعثمان جاحظ ” به قلم استاد اندشیمند جناب آقای دکتر حسین فیض‌الهی وحید [ محقق،مؤلف و استاد دانشگاه ] می باشد که در شماره 23 مجله غروب به چاپ رسیده است. دکتر فیض الهی در این مقاله ضمن ارائه اطلاعات مفید در خصوص جاحظ و تألیفات ایشان بخصوص کتاب مهم “فضایل الاتراک” می نویسد:

رساله” فضایل الاتراک” یا فضیلت های ترکان، قدیمی ترین نوشته دوره اسلامی عربهاست که در زمان خلیفه” المعتصم بالله” هشتمین خلیفه عباسی و توسط دانشمند بزرگ جهان اسلام و عرب” ابوعثمان عمرو بن الکنانی البصری” (225-159) معروف و مشهور به “جاحظ”  در مناقب و فضایل ترکان به رشته تحریر درآمده است، دانشمندی که حدود 350 جلد کتاب و رساله نوشته است.

جاحظ در خصوص ترک ها می نویسد:” یک ترک اگر چه به ظاهر یک فرد عادی است ولی او عین یک هنرمند آکروبات در روی زین اسب،هم دامپزشک و هم یک سوارکار ماهر است. یعنی در حقیقت “یک ترک به تنهایی یک ملت است.”( فضایل الاتراک: 100)؛ علاوه بر اینکه یک ترک یک ملت است، در ضرب المثل ها نیز آمده است: اگر دو یهودی در غربت بهم برسند یک شرکت و اگر دو ترک بهم برسند یک دولت تشکیل می دهند.

جاحظ در مورد وطن پرستی ترکان می نویسد: ترکان در بین ملل غیر عرب زبان، بیشتر از هرکسی به وطن خود وفادارند” او ادامه می دهد: وطن دوستی در هر کسی هست و این نیز عمومی و طبیعی است لکن وطن پرستی ترکان به مراتب شدیدتر است.(همانجا: 109)

جاحظ در مورد هنرهای جنگی ترکان می نویسد:” ترک ها در هنرهای جنگی به اوج آن رسیده اند. ترک ها در سواری،در روی زین اسب،وزن و در پیاده روی در روی زمین، صدا ندارند. آنچه را که سواران ما از روبه رو نمی بینند ترک از پشت سر خود می بیند. آنها  دشمنان خود را بسان گوسفند و خود را مانند یوزپلنگ می دانند . بخدا اگر ترک را دست بسته به چاهی بیندازند عاقبت راهی پیدا کرده و از ته چاه سالم بیرون می آیند چون هیچ نیرنگی بر آنها [ حتی به راحتی چاه انداختن آنها ] کارساز نیست.”( همانجا : 110)

در مورد پلنگ بودن ترکان و گوسفند بودن دشمنانان ترک در شاهنامه فردوسی نیز قریب به این مضمون آمده است. زمانی که کیخسرو فرزند سیاوش بن کیکاوس و فرنگیز بنت افراسیاب(خاقان توران)  نامزد پادشاهی شد مجلس اعیان و اکابر در رد صلاحیت کیخسرو استدلال کردند که چون کیخسرو از  از طرف مادر ترک_زاد است پس ما با ایشان نمی توانیم آسوده باشیم چراکه فرنگیز از نژاد ترکان پشنگ / پچنک/ پلنگ  است و ماهمچون “فسیله” رمه گوسفندان” هستیم فلذا:

نخواهیم شاه از نژاد پشنگ

فسیله نه نیکو بود با پلنگ ( شاهنامه فردوسی، با مقدمه محمد عباسی، جلد دوم: 138)

جاحظ در مورد راه طی شده در یک زمان مشخص از سوی یک سرباز ترک و غیر ترک می گوید:” اگر ترک با سایر سربازان غیر ترک راهی سفر گردند ترک 20 میل راه و دیگران 10 میل راه می توانند بروند.”( فضایل الاتراک: 200)؛  یعنی قدرت و استقامت و تلاش ترکان در نیل به هدف تعیین شده دوبرابر دیگر افراد و آحاد بشر است.”

جاحظ در مورد مؤدب بودن خاقان ترک در دیدار با کسری ( پادشاه ساسانیان ) و به نقل از  خود می گوید: خاقان کبیر و کسری از صف لشکریان خود بیرون آمده و با هم به صحبت پرداختند و در خاتمه ناظرین صحبت های ایشان نظر دادند که  در این دیدار از طر ف تورانیان(ترکان)، خاقان و از طرف ساسانیان اسب کسری  مؤدب و متین بودند.(همانجا : 118)

همچنین جاحظ در مورد خوش رفتاری و احترام به حقوق اسراء  در قاموس ترکان می نویسد:” ثمامه یکی از شجاعان عرب به دست ترکان اسیر شده بود و من در مدت اسارت ثمامه به دست ترکان خوش رفتاری و احترام دیدم. هیچکس را ندیدم که به اندازه ترکان به اسراء نیکی کنند و احترام بگذارند.”(همانجا : 107)

منبع: فیض الهی وحید، حسین،مقاله ی نظری کوتاه بر کتاب  فضایل الاتراک ابوعثمان جاحظ، ماهنامه غروب، تبریز،شماره 23، زمستان 1400

خلیل مختاری نیا

بزرگداشتِ آشیق هدایتِ موسی اوغلو مهری
در شهرستانِ قوشاچایِ آذربایجان

عصر روزِ 25 گولن(نیسان) آیی(اُردیبهشت) سالِ1401 خوارزمی شهرستانِ قوشاچای
(میان2 آبِ) شاهدِ برگزاریِ بزرگداشتِ اوستاد باخشی(آشیق)_قوشماچی(شاعیر)و قامِ(عارفِ)
شهیرِ قوشاچای هدایتِ موسی اوغلو مهری بود. این توره ن(مراسم)به همّت و تلاشِ مرکزِ(اوجاق)
اوزانهایِ(آشیق_ باخشیهایِ) ایران در پایتختِ هنرهایِ آشیقیِ آذربایجان یعنی شهرستانِ بزرگِ قوشاچای(میان2 آب) برگزار شد.
در آغازِ این توره ن آشیقِ بزرگِ آذربایجان اوزان سلجوق شهبازی رییسِ کانونِ اوزانهایِ کشور که ضمناً خود ایشان آپاریچیِ(مجری) توانمندِ این برنامهء خاطره انگیز و ماندگار بودند؛ ایشان طیِ سخنانی در رابطه با هنرِ کهنِ آشیقی شهرستانِ قوشاچای (میان2آب) را در آذربایجان  مهدِ همیشگیِ فرهنگ و هنر دانست.

در آغازِ برنامه_اوزانهایِ آذربایجان به حالت کُر و اُپرایی با قوپوزهایِ خود به مدح مولا علی
(ع) پرداختند. حضورِ قیزلار و بانوانِ باخشی_
هنرمند و با استعداد به این توره ن جلوهء خاصی داده بود. در ادامه_گروه هایِ کلاسیک و مدرنِ اوزانی از مناطقِ مختلفِ آذربایجان_از قوشاچای و اورمو (اورمییه) تا اقصی نقاطِ آن آکباتان
( اَکین_ بیتن همدان) به اجرایِ نغمه ها و ماهنیهایِ اَصیلِ مردمی و فولکولوریک پرداختند. این قطعات و هاوالارِ زیبایِ اوزانی در گوزللمه لر (توصیفات) آنایوردت(آذربایجان) و نیز مقامِ اوستاد آشیقِ بزرگِ آذربایجان هدایتِ موسی اوغلو مهری بود و در بخشی از توره ن(مراسم) از کتابِِ قوشماهایِ اوزانیِ وی رونمایی و تجلیل شد. کتابِ:  بیر حالدا قالماق

صرفِ نظرِ از بزرگداشتِ مقامِ شامخِ اوستادِ
آشیق هدایت_اَستعدادهایِ گنج وجوانِ هنرِ پویایِ آشیقی آذربایجان به هنرنمایی پرداختند و نوید بخشِ آن بوده اند که این هنر همواره عرصه و بسترگاهِ درخششِ نبوغِ بکر و تازه اَست.
در بخشی اَز توره ن از آشیقها و باخشیهایِ بزرگ، گنج و جوان با اهدایِ تندیس_لوحِ یادبود
و کتابِ قوشماهایِ عرفانی اوستاد هدایت موسی اوغلو مهری ستایش و قدردانی بعمل آمد.
از ایرادات این توره ن آن بود که متاسفانه نامِ اصیل و تورکیِ شهرستانِِ جئیغاتای و تاتائوچای یعنی  قوشاچای ذکر نشد و به جایِ آن نامی
که رژیمِ خون آشامِ پهلوی به آن داده بود؛ عنوان
شد.
در خاتمه به اُمید توره نها و مراسماتِ بهتر در
هنرِ خلقیِ_ آشیقیِ آذربایجان و برگزاریِ هر چه
عالیتر و با کیفیتِ آن.

نگارنده به مسئولین یکی از اُستانهایِ غربِ آذربایجان و شهرستانِ قوشاچای پیشنهاد می کند هر چه سریعتر در فکرِ احداثِ ساختمانی مجلّل و زیبا و چند طبقه برایِ یکی از مراکزِاوزانی_آشیقی آشیقهای آذربایجان و ایران درشهرستانِ قوشاچای
باشند و در آن با ایجادِ موزهء اوزانهایِ آذربایجان
_ آمفی تئاترِ بزرگ برایِ توره نها و موسیقیِ آشیقی و اجرای تئاترهای آشیقی و فولکولوریکِ آذربایجان_ ایجادِ کلاسها برایِ تدریس و مشقِ هنرِ موسیقیِ کهن و باستانی آشیقی برای گنجها
و جوانانِ مشتاقِ این هنرِ مقدس و ایجاد سایرِ امکانات لازم در این ساختمان برایِ اولین بار_در یکی از شهرستانهای بزرگِ و جنوبیِ آذربایجان یعنی شهرستانِ بزرگِ قوشاچای ضروری و الزامی اَست.
امید است با کمکِ مسئولین و تعیینِ بودجهء لازم شاهدِ احداثِ ساختمانِ مستقل و مجلّل برایِ
مرکز آشیقهایِ آذربایجان در شهرستانِ بزرگِ
قوشاچای باشیم.
همچنین پیشنهاد می شود به مناسبت اینکه این بزرگداشت در پارکی که سالها با نامِ هادی_ نام گرفته و ادارهء فرهنگِ شهرستانِ قوشاچای در این پارک قرار دارد و تاکنون به نامِ فرزندِ گمنام یکی از افراد… نامگذاری شده بود. شایسته است در اولین فرصت از نام این فردِ عادیِ و فوت شدهِ عادی_ به نامِ پارکِ مشاهیرِ آذربایجان  اوستاد آشیق هدایت موسی اوغلو مهری که خود از مشاهیر و نخبگانِ جاودانِ هنرِ آشیقی و قوشما و عرفانیِ آذربایجان بوده و همچنین از خانوادهء معظم شهدایِ آذربایجان هستند؛ تغییرِ نام یابد.

لذا با نصبِ تندیسِ آشیق هدایت_ این پارک به نامِ شهیرِ ایشان نامگذاری شود. قطعاً این کار اَرزشی و مهمِ فرهنگی در تاریخِ شهرستانِ بزرگِ قوشاچای ماندگار است و سر آغازی برایِ نامگذاری خیابانها، میادین و پارکها به نامِ دیگر مشاهیر آذربایجان و قوشاچایلی همانندِ: دکتر بهروز ثروتیان نظامی شناس بزرگِ، جواد دربندی، حسین ضابط و…دیگر مشاهیرِ علمی، فرهنگی، ادبی و هنری این شهرستان باشد و جای سئوال دارد چرا بعضی خیابانهایِ شهر 16_24_30_36 متری نامگذاری شده و نامی از مشاهیرِ آذربایجان در آن به چشم نمی خورد و حتی نامِ یک خیابان به نام دو رودِ بزرگِ آن جئیغاتای و تاتائو چای هم نیست.چه رسد به نامِ مشاهیرِ آذربایجان و نیز شهرستانِ بزرگِ قوشاچای!؟

مسعود(یاشار) فروغی

جغرافی آدلار اساسیندا، هر بیر یئرین آدیندان باشقا، آدلاریندا اوزونه آیید آنلامی وار. سوز بوردادیر هئچ بیر جوغرافی آد، آنلامسیز دییل. بلکه مختلف قایدادا جوغرافی یئرلره آدلار وئریلیب.
آشاغیدا گلن قونو ساوالاندا قوتورسویونا یاخین نئچه دنه دره سوز قونوسو اولا بیلیر.
۱.گنزرلی: بو دره خیاو شهرینه باغلی اولان یوخاری نوغدودان باشلاناراق، اون اوچ کیلومتره یاخین اولچو باخیمدان. نوغدو، چاناق بولاق، بابی یان، میس دره کندلرینی اوته رک لنج آوا کندینه چاتیر.
عینی حالدا گنزر سوزجوک باخیمیندان بیر نوع آغاج آنلامیندادیر. بو آغاجا آردیج و ارجه ده دئیرلر.
۲.سولو دره: هم ارلده و هم ایسه شاتیر گونبزی کندینده یئرله شن مختلف یئرلردن سو آخان دره دیر
۳.ساژدیق دره سی: شاتیر گونبزی کندینه آیید دره نین آدی اولسادا آنجاق سوزجوک باخیمیندان شیو و شوو آنلامیندادیر. باخ: نهال
۴.شیروان دره: لاری شهریندن باشلاندیقدان سونرا شابیله چاتاراق ۲۰کیلومتر تخمین وورولور. بو دره ده گورمه لی یئرلر و عینی حالدا تاریخی آراشدیریم لار دان زامان کوهوللرین، هیستی کوهول، ایستی بولاق. طبیعتدن قایریلمیش تندیس لر، پیری کوهولون، قورد یولون و نادر باخاندان سوز آپارماق اولور.
نادیر باخان دئدییمیز روایت اساسیندا نادیر باخان بو اوجا قایانین باشینا چیخاراق اوز قشونونا باخارمیش. و عینی حالدا قیش فصلینده کندلردن اوت و سامان قوتاردیقدان سونرا قار یئردن چکیله نه قدر مال داوارلارین بو دره نین کوهوللرینده ساخلاردیلار.
تاریخی باخیمدان حتی شیروان شاهلا، شیخ حیدرینده ساواشی بو دره ده اولوب.
اوزون دره: آدیندان بللی اولان دره آدی
گوده دره: قیسا و بالاجا دره
میس دره: خیاو شهرینه باغلی اولان کند آدی. بو دره ده میس اولدوغو اساسدا بو آدا یئر تاپیب
گوو دره: تورپاغی و داشی گوو رنگینده اولان دره
هیلال دره سی: بیر بالاجا و گودول دره نین آدی
گئن دره: آچیق مسافه لی بیر دره
جنه وار دره سی: ساوالاندا نئچه دنه جنه وار دره سینه راستلاشیریق. جنه وار بو دره دن قویونا جومارکن و عینی حالدا یاشام یئریده اولا بیلیر.
جین دره سی: ان درین دره نین آدی
جهنم دره سی: درین و دار دودوک بیر دره نین آدی
بند آلی دره سی: لنج آوا کندینده یئرله شن بیر دره آدی
گیژژ و دره سی: بو دره ده اینه یی جونگه ییله جوتلشدیره رمیشلر
یورکو دره سی: یورکو اکیلن دره
گور گور دره سی: هم ساوالانین مشکین و هم ایسه سرعین طره فینده یئرله شن دره آدی. یایدا داغا چیخدیقدان سونرا گورگور دره سینده قالاندا، گئجه ساعات ۹و۱۰دا آخار چایلار گورولده یه رک قورویاردیلار. بو اساسدان سحر یوخودان قالخدیقدان سونرا یئنی دن بو سولار آخماغا باشلاردیلار.
ساری دره: سرعین شهرینه یاخین دره آدی
تنبکی دره سی: سومه رین شهرینه یاخین دره آدی

رحیم غلامی

فولکولوروموزدان بیر یارپاق

ایللر اونجه یانی اوشاقلیق چاغلاریندان بری فولکلور اساسیندا، چوخلو دبلر،عنعنه لر، اینانجلار و هابئله… گورورودوک.
سانکی زامان سوره جینده بونلارین توپلانتیسینیدا دوشونرکن بیرر_ بیرر آغلیمیزا گلنلری بیر بیرینین دالینا دوزمه ییده دوشوندوک.
ایندیسه بو دونه ده یازیمیزی مینجیق دئییلن بیر سوزجویون هم آنلامین و هم ایسه نئچه تورلو اولدوغونو آغلیمیز چکن قدر دوشونمه یه چالیشدیق.
اوتن چاغلاردا یاشلی قادینلار شوخلوقجا تزه گلینلری خطاب ائدنده دئیردیلر یئنه ده جینجیق مینجیقینی گتیردیر دئیه بیزی دوشونجه مئیدانینا آپاریردیر. گرچکدن بیز بونلاری سوروب و توپلایاندا همن سوردوغوموز انسانلار بیزه گولوردولر..ایندیسه سوردوغوموز انسانلارین چوخ سایی بو دونیادان کوچسه لرده،آنجاق اونلاردان آلدیغیمیز میراثلار هله ده قایناقلانیر.زامان سوره جینده چوخلو سوزجوکلرین آنلاملارینا ایللر بویو دوشوندوک. و هر بیرینین آنلامینی تاپدیقدان سونرا اوره ییمیزده سئوینج یارانیردیر. چتینلیک چک سکده آنجاق لذت ده آپاریردیق. هر حالدا اصل قونودان اوزاغلاشمایاق دئیه قاییداق جینجیق مینجیق مسئله سینه. جینجیق سوزجوک قایداسیندا ساخسی کاسا و ساخسی بارداق آنلامیندادیر. و بو اساسدان جینجیق مینجیق یانی ساخسی کاسا و بارداغدا ساخلانیلان مینجیقلار.
مینجیقا آیید مینجیق دوزمک ومینجیق سالماق( بیر نوع اینانج و مراسم ) داندا اورتایا بحث گتیرمک اولار.

مینجیق بر بزه کلی بیر نسنه اولسادا، یالنیز قادینلاردا یوخ، بلکه کیشی لرده مینجیقدان فایدالانیرلار. مینجیق یالنیز ده یرلی داشلاردان علاوه پالچیقداندا قایریلارکان مختلف رنگه بویانیر. البتده پالچیقدان قایریلان مینجیقلار یالنیز تسبیح دوزومونده ایشله نیر. تسبیح دئدییمیز سوزجوک عربجه ده اولسا، آنجاق اینانج باخیمیندان کیشیلر و قادینلار هم چئویررلر و هم ایسه استخاره ائدرلر.
قیزیل و بونا آیید ده یرلی نسنه لر،یئر تاپمامادان اونجه میر مینجیق قادینلارین بوینوندا هم ده یر و بر بزه ک باخیمیندا و هم ایسه اینانج باخیمیندان بویوندان آسلاناردیر. البتده یالنیز بویوندان یوخ، بلکه ساپا دوزه رک تئللریندن و پالتارلارینداندا آساردیلار. نئجه کی بیر دوشلوکه پیل تیکدیکدن سونرا دئیردیلر پیللی دوشلوک.
بو اساسدا مینجیقی اوشاغلارین و حئیوانلاریندا مختلف بلالردن قورونسونلار دئیه اینانج باخیمیندان بویونلاریندان آساردیلار.
دنه سی یئکه اولان مونجوغا چره که و کره که دئیرلر. چره که تسبیح قایداسینا دوندوکدن سونرا سایی اوتوز اوچ و اوتوز دوردده نه اولار. چره که نی یالنیز کیشیلر چئویررلر. تسبیحین دنه لری یوز بیر دنه اولار. و تسبیحین هر بیر دنه سینه بیر مینجیق و ایکی مینجیق دئیرلر. البتده مینجیق سوزجویو بو آنلامدان باشقا، چاینیکده قاینایان سویا دئیرلر سو مینجیغلاییر. و یا خود بیری یوخودان تر قان ایچینده اویانسایدیر دئیردیر تر اوز گوزومده مینجیق _ مینجیق دورموشدور. حتی آلاق و اوتون اوستونده دوران شئحه ده ایسه شئح مینجیقی دئیرلر.
بونا آیید مینجیقا گورا بیر آتالار سوزو وار دئیرلر( دلیک لی مینجیق یئرده قالماز )
ایندیسه مینجیق آدینا چئشیدلی آدلاریدا بیرر _ بیرر آشاغیدا قئیده آلیریق.
۱.گوز مینجیقی: بو مینجیق گوز ده یمه سین و بد نظردن قورونماق اوچون بویوندان آسارلار
۲.چیچک مینجیقی: چیچک سوزجویو گول آنلامیندان باشقا بیر نوع بدنده قیرمیزی سپینتی آلیزلیقدیر. بونا فارسجا سرخک دئیرلر. عینی حالدا چیچک چیخارتماق دان اوترو بو مینجیقی بویوندان آسارلار

۳.شه وه : زیل قارا رنگده اولان مینجیق آدی اولاراق بد نظردن قوروماق اوچون بویوندان آسارلار
۴.جین شه وه: زیل قارا رنگده اولان مینجیق و بو مینجیقین تامغاسیدا اولار
۵.گول مینجیقی:بو مینجیق اینجه و ظریف اولاراق اوستونده گولده اولدوقدان سونرا اوشاغین بوینونا آسارلار
۶.توز مونجوغو: چوخ اینجه و ظریف مینجیق
۷.داری مینجیق: چوخ اینجه و ظریف مینجیق
۸.مینایی مینجیق: بیر نوع مینجیق
۹.ساریلیق مینجیقی: بو مینجیق آدامی ساریلیق آزاریندان قوروسون دئیه بویوندان آسارلار
۱۰.یاغ بال: جینسی کهربادان اولان بیر نوع مینجیق
۱۱.قان مینجیقی: قان قوروتماق اوچون بویوندان آسلانان مینجیق
۱۲.ایت مینجیقی: حلزون
قورت مینجیقی: حلزون

۱۴.ایلان مینجیقی: مهره مار
۱۵.اوتکه مینجیقی: بیر نوع مینجیق. بو مینجیقی اینک مریض اولاندا سویون ایچینه آتاراق اینکه ایچیرتدیکدن سونرا اوتکه اوتکه دئیرلر
۱۶.آل آروادی دابانی: بیر نوع سوموکدن اولان مینجیق. بو مینجیقی بیر قورخماسین دئیه بوینوندان آسارلار

رحیم غلامی

انقلاب خشونت بار فرانسه(1789)، آغازگر دوره ای شد که به عصر انقلاب های دموکراتیک مشهور است این انقلابها به اروپا محدود نشد و در شکل گیری عصر تنظیمات در امپراتوری عثمانی و وقوع انقلاب مشروطه در دولت قاجار نیز موثر بود.
بررسی علل وقوع انقلاب فرانسه نشان می دهد که بحث نان و معاش، و بطور کلی اقتصاد عمومی، در وقوع طغیانی که به انقلاب کبیر منجر شد، بسیار موثر بود.
چهار دهه قبل (1763-1756) فرانسه در جنگی گسترده از انگلیس شکست خورد. فرانسه برای جبران شکست و تضعیف انگلیس به حمایت مالی گسترده از استقلال طلبان امریکا پرداخت و نوعی جنگ نیابتی با هزینه فرانسه در مستعمرات امریکایی انگلیس آغاز و نهایتا به وقوع انقلاب استقلال امریکا در 1776 و شکست انگلیس انجامید.
اما این کمک های سنگین مادی و نظامی اقتصاد ضعیف فرانسه را به مرز ورشکستگی کشاند.
پادشاه جهت جبران هزینه ها، مالیات گسترده و سنگین بر کشاورزان و اقشار فرودست جامعه اعمال کرد در حالی که تقریبا همه زمین ها و سرمایه کشور در اختیار فقط سه درصد جامعه یعنی فئودال ها، اشراف، روحانیون و دربار بود.

ماموران اخذ مالیات و دولتمردان همگی بشکل گزینشی از طبقه فاسد اشراف انتخاب میشد نتیجه این بود که در روند اخذ مالیات نیز مشکلات بسیاری ایجاد و مردم بیش از پیش گرفتار فقر و فلاکت شدند.
آخرین ضربه را قحطی بزرگ (1787-1789) بر پیکر جامعه زد. پادشاه بی تدبیر بجای درک شرایط مردم قحطی زده ، مالیات ها را مضاعف کرد تا هزینه کاهش میزان گندم را بر دوش مردم اندازد.
مردم که دیگر نان خالی هم نداشتند، با خشمی مضاعف طغیان کردند. پادشاه مغرور و خانواده اش بار دیگر دچار خطا شدند و بجای کاهش مالیات و دلجویی از مردم دست به کشتار زدند و آزادیخواهان را به زندان افکندند.
قیام شدید تر شد و مخالفان توانستند زندان باستیل را اشغال کردند. نهایتا با سقوط کاخ ورسای، شاه، درباریان و روحانیون فاسد اعدام شدند.
ناکارآمدی نظام موجود در تامین مطالبات عمومی، افزایش نارضایتی مردم و از بین رفتن مشروعیت و مقبولیت حکومت از علل هم وقوع انقلاب هاست.
ورشکستگی اقتصادی هرچند از شروط لازم و کافی نیست اما معمولا همچون کاتالیزور روند سقوط ساختار قبلی را تسریع میکند.
اما دو شرط دیگر نیز لازمه انقلاب موفق است.
اول : نظام فکری و ایدئولوژیکِ جایگزین که در بستر جامعه نشو و نمو یابد و مردم را به حرکت در راستای معین بسوی هدف مشخص ترغیب نموده، جایگزینی برای ساختار نظام فعلی ارائه دهد.
دوم یک نیروی جایگزین که بتواند در عمل طغیان ها را به سمت انقلاب هدایت نماید.

قبل از وقوع انقلاب فرانسه اندیشمندانی چون ولتر، روسو و منتسکیو با طرح اندیشه هایی چون اصل جدایی دین از سیاست، قرارداد اجتماعی و اصل تفکیک قوا، جامعه را در مسیر رد نظام فئودالی- پادشاهی و جایگزینی آن با جمهوریت آماده کرده بودند.
اعضای کنارگذاشته شده مجلس عوام ، ژاکوبن ها و رهبرانی چون روبسپیر، ژان پل ماری و … نیز هدایت انقلاب را در میدان عمل عهده دار شدند.
اینگونه بود که طغیان برای نان، به قیام علیه ستمگران و نهایتا انقلاب و جمهوریت منجر شد.

رسول معینی راد

سؤزسوز کی، تورکوستانین هر بیر بؤلگه‌سی بیزیم اوچون عزیز ساییلیر، آنجاق هر بؤلگه‌نین اؤزونه گؤره دانیشیق و یازی شیوه‌لری وار. مثلاً آنادولو (تورکیه) تورکجه‌سی، آذربایجان تورکجه‌سی، اوزبک تورکجه‌سی، اویغور و…
.
سون زامان‌لار، بیر آیدین دوشونجه‌لی انسان‌لا بحثه گیررکن، «کلمه» سؤزونو دیلیمه گتیرمه‌ییمه، منی قیناییب و «سؤزجوک» ایش‌لتمه‌مه‌ییمه اوزولدو. من ایسه اونو باشا سالا بیلمه‌ییب، داها دانیشماغا سون قویدوم.

دئمک ساوادسیز آتا- آنالاریمیز، تورکجه‌نین قایدا- قانون‌لارینی بیز ساوادلی‌لاردان یاخشی بیلیرمیش‌لر. اونلار «چک، جک، جوک و جیق» اک‌لرینی (پسوندلرینی) فیزیکی لحاظدان حضورلاری اولان و لمس اولونان‌لارا ایش‌لدیرمیش‌لر. بو‌قایدا، بیر کلمه‌نین خیردا وضعیتینی بیان ائتمه‌یه قوللانیرمیش. مثال اوچون:

ائوجیک: خیردا ائو. ائوین وارلیغی گؤزه گؤرونور و لمس اولوناندیر.
داغارجیق: کیچیک داغار.
الجک: دستکش.
دیلچک: خیردا دیل. (و آغیز بوشلوغوندا اوست داماغین دال طرفینده خوروز شکیللی چیخینتی. مجازی معنادا، هونر، باجاریق. دیلینه گؤره، دیلچه‌یی ده وار…)

گؤردویوموز کیمی، «سؤزجوک» دیلیمیزین یازی قایدالارینا اویغون دئییل و تورکیه‌نین دیل آکادئمیاسیندا دوخسان ایل قاباق دوزه‌لینیب.
ائله او واخت‌لار «اؤنم، اؤزل، اؤزلم، قادینسل، ائرکک‌سل» کیمی کلمه‌لرین قاباغیندا دایانان دا چوخ اولدو. زکی ولیدی توغان کیمی داهی دیلچی‌لر و آراشدیریجی‌لار بو ایشه قارشی گلدیلر. آنجاق دیل آکادئمیاسی گوج گلدی. سونرالار «بیلگی سایار» کیمی کلمه‌لره ده اعتراض چوخ اولدو. اعتراض ائدن‌لر، دئییردیلر: چوخ شئی‌لر بیلگی‌نی سایا بیلیر، ماشین حساب‌ دا بیلگینی ساییر و… نهایت زمان هرنه‌یی اؤز اَله‌ییندن کئچیرتدی و یئنه کئچیرده‌جک. داها بیلگی سایار ایش‌لنمیر و ائله «کامپیوتر» بیر یونیورسال کلمه اولاراق، دیل‌لرده‌دیر. همن ایش ایراندا دا اولدو. داها هئچ کس رایانه دئمیر!
منجه دیلیمیزین قایدا- قانون‌لارینا اویغون اولمایان کلمه‌لر، خالق دیلینه یول تاپمایاجاق.
بئله دوشونورم کی «سؤزجوک» 1380- جی ایل‌لردن بویانا دیلیمیزه یول تاپیب و بو کلمه ده تورکیه تورکجه‌سی‌نین تأثیرینده‌دیر. آنجاق آذربایجان تورکجه‌سینه اویغون دئییل.

ایضاح: دده قورقود داستان‌لاریندا، قاراجیق چوبان وار. قاراجیق صفت‌دیر و من یازدیق‌لاریم، آدلارا شامل‌دیر.

شاهین مرادی

 

در فارسی فعلی اصطلاحات بسیاری هستند که از زبان عربی مشتق شده اند که سعی می شود برای عوام الناس به عنوان زبان فارسی قلمداد کنند. ما برای نمونه تعدادی از آنها را برای آشنائی خوانندگان عزیز از کیفیتشان در اینجا ذکر می کنیم ستون اول در فارسی بکار برده می شود که همگی عربی هستند و ستون دوم هم عربی هستند و خود اعراب آن را بکار می برند:
در فارسی : در عربی :
ادامه تحصیل متابعة الدراسة
استثمار استغلال
اظهارات تصریحات
بین المللی الدّولی
تأسیسات صنعتی المنشآت الصناعیة
توطئه المؤامرة
حسب المعمول عادتاً
خَلق الشعب
شورای امنیّت مجلس الامن
محقّق الباحث
انقلاب الثورة
که تمامی کلمات هر دو ستون های فوق عربی هستند و یا همانطوریکه بدان اشاره شد کلمات عربی لباس و البسه و غیره که در دنیای فعلی هیچ بنی آدمی بدون آنها بسرنبرده و نمی برد به عنوان زبان فارسی اطلاع رسانی می شود. حالا به این دو اصطلاح توجه فرمایید که خیلی جالب توجه است: در عربی گفته می شود قبل الظهر و بعدالظهر، اگر آن دو را به صورت غلط املائی نوشته و غلط تلفظ کنیم می شود فارسی دری: قبل از ظهر و بعد از ظهر؛ در واقع اصطلاح معروف “دری وری” نیز به خاطر همین ابداعات جعلی است. توضیح اینکه اگر ما “لام” عربی را قبل از کلمه “ظهر” حذف نموده و به جای مشدّد خواندن حرف شمسی “ظ” از “ز” استفاده کنیم زبان فارسی دری ساخته می شود. از این نوع مثالها آنچنان زیاد است که اگر ما بخواهیم همه آنها را در اینجا ذکر کنیم خود کتابی قطور خواهد شد.

همچنین چنانچه موسسة ائی. ام. تی و آ. ام. تی در سال 2002 که در اروپا و آمریکا واقع شده و تحت مدیریت برجسته ترین زبان شناسان اداره می شوند اعلام نظر نموده است: که 92% کلمات فارسی از زبان عربی و تُُرکی اقتباس شده و مابقی بدون هیچ فرمولی “تـولـیـــــد” شده است. بطوریکه اخیراً سعی می کنند به جای ماهی قیزیل آلا، ماهی رنگین کمان بکار برند. یعنی آن رنگین کمانی که به هنگام باریدن باران در آسمان ظاهر می شد و معادل قوس و قزح استعمال شده یک مرتبه بنا به تصمیم کارخانه کلمه سازی فرهنگستان به صورت ماهی در می آید و برای اینکه عوام الناس را قانع کنند ابتدا به صورت “ماهی قزل آلای رنگین کمان” در بازار ماهی فروشان ظاهر می شود و سپس به صورت تکی و فارسی را پاس بداریم یعنی به صورت “ماهی رنگین کمان” به بازار می آید و می شود فارسی! و در بازار و جلوی بعضی ماهی فروشان بی اطلاع و بی خبر از زبان ایل و تبار خود، تابلو “ماهی رنگین کمان” نصب میگردد و یا در مورد خیلی چیزهای دیگر از جمله اسامی اماکن (بالاخره بایستی بین ترکی که زبان “عوام الناس” است و فارسی باکلاس که زبان رسمی و دولتی است فرقی باشد) تغییراتی از زمانهای سابق به این طرف به وجود آورده اند، مثل: ساوالان = سبلان، آجی چای = تلخینه رود، آخما قایا = احمقیّه، ساری داوا= سردابه، ساری قایا و یا همان ساری قیه= سرقین = سرعین، بالیخلی چای= بالخلوچای، اردَبیل= اردِبیل، و صدها و یا شاید هزاران نمونه از این نوع مثل قوشاچای(میاندوآب) و زرینه رود و سیمینه رود(تاتائو ـ جغاتی) و غیره.

با همه این احوال، متکلَـمین به این زبان دری خصوصاً در ایران خود را نسبت به بقیه اقوام دیگر برتر دانسته و تکلم بدان را فخر دانسته و بر خود مباهات می کنند، و خود را به اصطلاح جوانان امروزی “با کلاس تر” از اعراب و اتراک و غیره می دانند، و این در حالیست که خط مکتوب خود را از خط عربی گرفته اند. دین خود را از اعراب به ارث برده اند. و حداقل 60 الی 70 درصد زبانشان را نیز از زبان عربی اقتباس نموده اند.(فرهنگستان زبان فارسی نیز به این مسئله اقرار و اعتراف و اذعان می نماید) آن بقیه 30- 40 درصد را نیز بطور عمده از زبان ترکی و دیگر اقوام داخلی و خارجی به عاریت گرفته اند. با این وجود زبانشان از زبان همه اقوام مهمتر و باکلاس¬تر بوده و بقیه اقوام از زبان خود محروم هستند. آنها با منتسب نمودن خود به پرشین های هخامنشی سعی در قدمت تاریخی برای خود هستند. در حالیکه در اساس، کمترین ارتباطی با آن قوم داشته اند. همان قومی که اولین سردسته آنها یعنی سیروس که ما او را “کوروش” نامیده¬ایم. همان کوروشی که بعد از کودتا علیه پدربزرگ مادریش، او را به قتل رسانید و با دختر او که خاله خودش هم بود بعد از کشتن شوهرش با او ازدواج کرد تا اینکه وارث تاج و تخت پدر بزرگ مادری و مادی شد. پسر کوروش یعنی کمبوجیه بعد از جلوس بر اریکه سلطنت برادر خود بردیا را به قتل رساند.

اولین نشانه های تمدن بشری/منصور جدی

وفالی قادینین گوجو

بالاکریم قاراداغین وایان کندیندن یئنی‌یئتمه چاغی تهرانا ایشله‌مه‌یه گئدیر. ائو – ائشیک، بینا بویاغیندا شاییردلیق ائدیر، اوستالاشیر، ایندی داها ایگید اوغلاندی. اؤزۆنه ایش توتوب ایشله‌ییر. کنده امک حاققی پول گۆنده ریر، آناسی کندلرینده اؤز بَگندیگی قیزلا نیشانلاییر.

کریم داها کیشی کیمین فیکیرله شیردی. بو ایسه ائرکندن گۆن باتان دک جاندان مایا قویوردو. آخی آتاسیز ایدی. اۆسته لیک بیر باجیلا قارداشی و آنانیدا ساخلاییردی.

گۆنلرین بیرینده اۆچۆنجۆ قات جوب بسدن یئره دۆشۆر؛ اونورغاسی  (ستون فقراتی) سینیر، ایپلیگی (نخاع) زیان گۆرۆر.

ایندی ایگید اوْغلان ایکی قات اولوبدور. بوْینوندان آشاغی ایشه گلمیر. ایللر خسته خانادا قالارکن قیچلاری یئریمیر. آنجاق اللرینه آز- ماز حیس گلیر، ترپه نیر، اوْدا بارماقلار آچیلماز.

کند یئری نیشانلی‌سینا دئییرلر:« کریم داها یاریم جان اوْلوبدور، سنه یاراماز، حایفسان! بیر عؤمۆر السیز- آیاقسیزلا یاشاماق اوْلماز». چوخ دئییرلر نیشانلی آز ائشیدیر. ایکی ایل گۆزۆ یوْلدا کریمی گؤزله‌یی؛ کریم کنده دۆنۆر ائوله نیرلر.

عائله ایله تبریزه کؤچۆب کیرایه ائوده یئنی یاشاییشلارین باشلاییرلار.  علیل‌لره (معلول‌لارا) باخان قوروم ممد آباددا یۆز اللی مئتیر بیر مرتبه لی حیط ائوی وئریر.

قارداشلا باجی ائوله نیب، کریمدن آیریلیرلار. آنجاق آنا، آنا کریمی بووراخمیر.

اللی یئددی انقلابی اوْلور. معلوللار قورومو یئنه کریمین الیندن توتسون دئیه ارزاق(زومار) ساتیجی لیغینین نوماینده‌لییین اونا وئریر. بۆتون کوپئنه وئریلن ارزاقلاری کریم حیطدن چیخارتدیغی خیرداجا تۆکاندا ساتیر.

ایندی کریم کیشی ایکی یئردن گلیری واردی. بیر معلوللار قوروموندان بیر داها تۆکاندان.

کریمین بیر اوْغلو، بیر قیزی واردی.  کریمه ماشین گرکیر، زومار تۆکانین ماشین سیز دوْلاندیرماق چتین ایشدیر.

بیر زامانداکی ساتیلان ماللاری گرکیر گئدیب اۆزۆن آلیب گتیرمه لیسن. کریم ماشین اؤیره نیر، وانت مزدا آلیر.

ایلکیده چتین اوْلورسا دا، سوْنرا یاخشی یوْلا دۆشۆر. ائله کی، الینین چلیگی اولور.  کریمین ایلک ائولادی اوْغلان ایدی. اوْغلانجیق خیردا یاشلاریندان دورومو گؤررکن دویوب، دۆشۆنۆر. بو ایسه آتایا ال اوْلور، آیاق اوْلور، عایله ده دایاق اوْلور.

ایندی کریم هامپا اوْلوبدور. اۆچ اوْغلانلا اۆچ قیز آتاسی دیر.  گؤره وی آرتیبدیر. بالالارینا ائو- ائشیک فیکیرلشمه لی‌دیر.

ایرانلا عراق ساواشیندان سوْنرا دی. تبریز ده یئنی شهرجیکلر سالینیر. کریم هوشلو- باشلی اینسان ایدی، سویون آخارین یاخشی باشا دۆشردی.

حیطی، تۆکانی ساتیب، بابک محله سینده قورو یئر آلیب اۆچ قات بینا سالدیریر.  بیر نئچه ایلدن سونرا بورانی ساتیر، نظام پزشکی محله سینده تیکرار توْرپاق آلیر بئش قاتدا بینا سالدیریر.

کریم آناسیلا بیرجه قارداشین ایللر خسته لیکدن سونرا الدن وئریر.

بو ایتگی لر کریمی چوخ سارسیدیر.

آز- ماز روحدان دۆشۆر؛ آرتیق آریقلاییب، یۆنگۆل خسته له نیر. کریم ایندی ایکی اوْغول ائولندیریب، ایکی قیز اره وئریبدیر، داها بابا اولوبدور. کریم بالالارینین فیکرینده دیر.

سوْنونجو اوْلاراق مرزداران شهرجیگینده یئنه توْرپاق آلیر. بئش مرتبه لی بینا سالدیریر.

کریم داها بالالارین ائولندیریب، اره وئریبدیر. اوْغلانلارا ائو، قیزلارا دویونجاق جئهیز وئریر.

کریم ائله بوردا عؤمۆر- گۆن یوْلداشیلا تانری ائوینین زیارتینه ده گئدیر.

ایکی ایل خسته لیکدن سونرا بو ایل مین دؤرت یۆز بیرده دۆنیاسین دگیشیر، تانری رحمت ائیله سین.

یازی یالنیز کریم کیشی نین یاشامی یوْخ، بیر قادینین سئوگیسینه وفالی قالماغی، اونون گۆجۆ، بیر آنانین محببتی، بیر اوْغولون دۆشۆنجه سی و کریمین ایراده سیله اینامین گؤسترگه‌سی‌دیر.

مهندس رحیم عباسی (رعا اوجاق)