حماسه شیراق و حماسه تومروس/پرویز شاهمرسی
_شیراق
«شیراق» یکی از حماسه های ترکان است که کمتر به آن پرداخته شده است. زمان تقریبی وقوع این حماسه، هزارسال بعد از ماجرای «تومروس» است. در این حماسه نیز سکاها به نبرد به ارتش ایران می پردازند. در روایات مختلف سال وقوع این حماسه 513 میلادی بیان شده است. در این سال سکاها علیه دولت ساسانی شورش می کنند. ارتش ساسانی به قلمرو سکاها وارد می شود. «آمریس» سرکردة سکاها، به طرح نقشة جنگ می پردازد. در این میان چوپانی به نام «شیراق»، نقشة دیگری پیشنهاد می کند. او خود را زخمی کرده و به اردوی ایران پناه می برد. او وانمود می کند که به قصد انتقام از سکاها می خواهد ارتش ایران را راهنمایی کند. شیراق سپاهیان ساسانی را به مدت هفت روز در صحرایی بی آب و علف پیش می برد. چون فرمانده ساسانی اثری از سکاها نمی بیند، دستور اعدام او را می دهد. شیراق می گوید در هر چهارطرف هفت روز راه است. به هر سو بروید مرگ در انتظار شماست. داستان شیراق در ردیف داستانهای حماسی ترکان آسیای مرکزی است. از نظر تاریخی نیز هدایت دشمن به صحراهای بی آب و علف، از ترفندهای رایج در آسیای مرکزی بوده و مؤرخان یونانی نیز به آن اشاره کرده اند.
_تومروس
تومروس از سرکردگان سکاها، در سال 530 قبل از میلاد مسیح در صحنة تاریخ دیده شد. نام او هم در منابع یونانی و هم در منابع ایرانی آمده است. زمان تولد و مرگش مشخص نیست. احتمال دارد او نوة «آلپ ارتونقا» خاقان بزرگ ترک باشد. آلپ ار تونقا که درمنابع ایرانی به نام «افراسیاب» شناخته می شود، در سال 624 قبل از میلاد درگذشته است. 94 سال بعد جنگ میان کوروش و تومروس روی داده است. به همین جهت رابطه خویشاوندی میان تومروس و آلپ ار تونقا محتمل است. کوروش در سال 539 قبل از میلاد بابل را تصرف کرده و دراندیشه مصر بود اما با شنیدن خبر ایلغار سکاها، روی به شرق یا به تعبیر بهتر شمال نهاد. کوروش قاصدی به نزد تومروس فرستاده و پیشنهاد ازدواج داد. تومروس پاسخ منفی داد. کوروش روی رودخانه «آراکس» پلهایی برپا کرده و کوشید تا به سرزمین سکاها وارد شود. تومروس او را از این کار منع کرد ولی کوروش که کشورهای بزرگی مانند بابل و لیدیه را تصرف کرده بود، جنگ با یک قبیله گمنام را بسیار آسان می شمرد. گروهی از لشکریان کوروش به سکاها حمله کرده و سپس رو به فرار نهادند. سکاها به تعقیب آنها پرداختند. «اسپارگاپیس» پسر تومروس فرمانده این گروه بود. سربازان کوروش به آنان در هنگام استراحت حمله کرده و بسیاری از آنان را کشتند. اسپارگاپیس نیز اسیر شد. چون این خبر به تومروس رسید، نامه ای به کوروش نوشته و آزادی پسرش را خواست. دستهای اسپارگاپیس را باز کردند ولی او خود را کشت. با رسیدن خبر مرگ اسپارگاپیس، سکاها به سپاه کوروش حمله کردند. این جنگ در جایی تنگ اتفاق افتاد. سکاها از یک تاکتیک جنگی به نام «تاکتیک تورانی» استفاده کردند. در پایان جنگ ایرانیان شکست خوردند و کوروش نیز کشته شد.
