آذربایجان تاریخی؛ رکنِ رکینِ تاریخ و فرهنگ و هویتِ جهانِ ترک
اکثریت مطلق تورکان ایران در جغرافیای بهم پیوسته « آزربایجان تاریخی» زندگی می کنند که این « آزربایجان تاریخی » به تورکهای داخل ایران هویت و خصوصیت ملت شوندگی می دهد.
«آزربایجان تاریخی» هم به دو استان آزربایجان شرقی و آزربایجان غربی به مرکزیت تبریز و اورمیه و حتی به مجموع دو استان یاد شده و استانهای زنجان و اردبیل هم ختم نمی شود، بلکه «آزربایجان تاریخی» بنا به نوشته مورخین ده قرن گذشته و سیاحان خارجی از همدان، گروس، ساوه، قم، کاشان، فیروزکوه ، دماوند و تهران گرفته، از قزوین ، ابهر و زنجان و افشاریوردو، تبریز و…گذشته تا به دربند ( دمیر قاپی) قفقاز می رسد.
برای ملت شوندگی مردمی که از یک زبان، فرهنگ و تبار هستند جغرافیای اتنیکی بهم پیوسته ای لازم است که اکثریت مطلق و یا اکثریت نسبی جمعیت آن جغرافیا را در خود جای داده باشد درست است تورکها با بیش از سی و سه میلیون نفر و حداقل چهل درصداز کل جمعیت ایران، اکثریت نسبی جمعیت کشور را تشکیل میدهند، اما ایران کشور کثیرالملهای است که در آن تورکها، فارسها، عربها، بلوچها، کردها، لرها، گیلک ها، مازنی ها و غیره ساکن هستند و هر کدام از اینها هم در جغرافیای مشخصی که قسمتی از ایران است اکثریت دارند، اکثریت مطلق تورکها هم در «آزربایجان تاریخی» زندگی می کنند هر چند که در استانهای فارس، خراسان شمالی، گلستان و دیگر مناطق ایران هم ساکن هستند.
ما در ایران چه تورک آزربایجان تاریخی باشیم و چه تورک قشقایی، خراسانی و غیره، جزئی از «ملت تورک» هستیم که فقط محل جغرافیای زندگیمان متفاوت است و برای متمایز شدن از «ملت بزرگ تورک» ( بؤیوک تورک ملّتی) دنیا، و بخاطر تمرکز اکثریت مطلق تورکان ایران در جغرافیای وسیع و تاریخی آزربایجان آنرا «آزربایجان تورک ملّتی» ( ملت تورک آزربایجان)می نامیم.
✍️ تورک بودن فقط و مختص کشور ترکیه نیست که بعضیها چنین تصور می کنند؛ در تاریخ ده قرن گذشته نیز همه مردم ساکن کشورهای آسیای میانه کنونی و تورکستان قدیم چون قزاقستان، ازبکستان، قیرقزستان، اویغورستان، تورکمنستان و مردم کشور ترکیه و اهالی آذربایجان شمال و جنوب ارس، تورکهای عراق و سوریه را هم تورک و گاهی تورکمن نامیده اند.
همه تورکهای دنیا بخشی از « ملت بزرگ تورک » هستند اما به علت گستردگی جغرافیای محل زندگی آنها و تمایز آنها از همدیگر به تورک ترکیه، تورک آزربایجان، تورک قزاق، تورک ازبک و غیره تقسیم می شوند.
✍️ در مورد گستردگی جغرافیایی آزربایجان تاریخی هم به یک نمونه از دهها اسناد تاریخی مورخین و نوشته های سیاحان خارجی می پردازیم:
آزربایجان در آستانه حمله اعراب سرزمینهای بین همدان، زنجان و دربند (در جمهوری خودمختار داغستان امروزی در شمال جمهوری آزربایجان) را شامل می شده است، چنانکه در تاریخ بلعمی در مقدمه «خبر گشادن آذربایگان و دربند خزران» حدود آن چنین ترسیم شده است:
«. . . اوّل حد از همدان درگیرند تا به اَبهَر و زنگان بیرون شوند و آخرش به دربند خزران، و بدین میانه اندر هر چه شهرها است همه را آزربایجان خوانند.». -[ آذربایجان در سیر تاریخ ایران, رحیم رئیس نیا, جلد سوم ۱۳۷۹ ص ۳۶۵/ تاریخ نامه طبری, جلد یک, ص ۵۲۹. ]
مهندس حسن راشدی/ محقق- تورکولوژ