تاریخچه تاسیس دانشگاه تبریز و نقش حکومت ملی آذربایجان / رضا همراز

960

تاریخچه تاسیس دانشگاه تبریز و نقش حکومت ملی آذربایجان / رضا همراز

در این امر هیچ شکی نیست که حکومت ملّی آذربایجان در طول یکسال حیات خود مصدر خدمات فرهنگی زیادی بود که دوست و دشمن به آن معترف‌اند. این دولت مستعجل در دوازدهم شهریور ۱۳۲۴ بیانیه خود را صادر و در۲۱ آذر ۱۳۲۴ رسماً به فعالیت پرداخته و بعد از یکسال با یورش وحشیانه‌ی نیروهای نظامی شاه مخلوع و به خاک و خون کشیده شدن هزاران نفر آذربایجانی، سقوط کرد. در این مجال پرداختن به کارهای حکومت ملّی نم‌ تواند عملی باشد و همان بهتر که این مهم به افراد خبره واگذار گردد . اما بی‌انصافی است که یکی از مهمترین اقدامات حکومت ملّی آذربایجان را نادیده گرفت. به نظر راقم یکی از مهمترین کارهای انجام یافته‌ی حکومت ملّی آذربایجان تاسیس دانشگاه تبریز بود که در منطقه‌ای به بزرگی آذربایجان بسیار جدّی و ضروری می‌نمود. متاسفانه عدّه‌ای بی‌اطلاع از تاریخ دانسته یا نادانسته از چه رو تاسیس این دانشگاه را به سال ۱۳۲۶ و گاهی ۱۳۲۷دانسته و نوشته‌اند. حال آنکه برابر اسناد و مدارک موجود در کتابها و نیز روزنامه‌ی آذربایجان، ارگان فرقه‌ی دموکرات، دانشگاه تبریز به موجب فرمان مورخه ۹/۱۰/ ۲۴ حکومت ملّی در سال ۱۳۲۵ شمسی رسماً افتتاح و شروع به کار نموده است. اوّلین رئیس دانشگاه تبریز مرحوم دکتر نصرت‌الله جهانشاهلوی افشار بود که چند سال قبل در کشور آلمان رخ بر خاک گذاشت. به این ترتیب دانشگاه تبریز دوّمین دانشگاه ایران پس از دانشگاه تهران شد.

جالب است که بدانیم این دانشگاه در بدو تاسیس شامل سه دانشکده بود. دانشکده پزشکی که مدت تحصیل شش سال بود کشاورزی و تعلیم و تربیت (که دارای چهار شعبه به ترتیب زیر بود ۱- زبان و ادبیات ۲- تاریخ و جغرافیا ۳- فیزیک و ریاضیات ۴- شیمی و طبیعیات که دوره تحصیل در این دانشکده سه سال بود) که اصطلاحاً طب، فلاحت و تعلیم و تربیت گفته می‌شد. شش ماه جهت گشایش، اقدامات اوّلیه و تدوین کتب درسی برای دانشجویان آذربایجانی وقت صرف و در سال جدید دانشجویان با خیال آسوده و فراخ بال به سر کلاسها رفتند. در مدت شش ماه معلمین و اساتید چندی نیز جهت تدریس در کلاسها انتخاب شده و سایر ملزومات نیز به تدریج تهیه شدند. استادان از پزشکان، دبیران با سابقه و سرشناس تبریز و مهندسین برگزیده شده بودند. تنها یک نفر استاد ریاضیات عالی از باکو استخدام شده بود. میرجعفر پیشه‌وری در رشته زبان و ادبیات و ادبیات کلاسیک تدریس می‌کرد. دروس در تمام کلاس‌ها به زبان آذربایجانی بود و درس زبان آذربایجانی برای همه رشته‌ها اجباری بود. استاد این درس زنده‌یاد گنجعلی صباحی بود که در مدیریت داخلی دانشکده هم فعالیت می‌کرد. اوقات درس دانشگاه از ساعت ۲ تا ۸ بعد از ظهر بود. به این ترتیب استادان شاغل و آن دسته از دانشجویان که شاغل بودند می‌توانستند به کار و درس خود برسند. برای مخارج دانشگاه حکومت ملّی یک میلیون تومان پول پرداخت کرده بود.

کلنگ‌زنی دانشگاه در ۲۲/۳/۲۵ اجرا شد. در این مراسم مرحوم محمّد علی صفوت تبریزی یکی از خدمت‌گذاران و معارف‌پروران آذربایجانی که خدمات فرهنگی‌اش اظهر من الشمس است به ایراد سخنرانی پرداخته و گفتند: «چند روز پیش جهت انتخاب زمین مناسب برای دانشگاه با حضور آقای پیشه‌وری به سوی مدخل شرقی شهر رفتیم. در مدخل شهر باغ قدیمی صاحب دیوان را دیدیم که دیوارهای ضخیم همانند قلعه‌ها داشت و در آن ساختمان وحشت‌آوری قرار داشت.این ساختمان را برای ما زندانی بنا کرده بودند تا واردین به شهر با دیدن بنا به خود بلرزند.این مدفنی بود که برای آزادی‌خواهان ساخته بودند.برای بنای این ساختمان مبلغ ۴۰۰ هزار تومان قبل از جنگ خرج کرده بودند. نصف این پول را به جیب زده و نصف دیگر را هزینه کرده بودند. خلاصه ما وارد این ساختمان شدیم. آنجا را بازدید کردیم … آقای پیشه‌وری پس از ملاحظه آنجا گفت، من طرفدار زندان نیستم، من طرفدار مدرسه‌ام. مسافری که به شهر وارد می‌شود نه زندان و بازداشتگاه بلکه باید مراکز علم وعرفان یعنی دارالفنون را ببیند.»

 

در مراسم بازگشایی و افتتاح دانشگاه تبریز لیدر فرقه دموکرات آذربایجان میر جعفر پیشه‌وری از اهمیّت دانشگاه صحبت و اضافه کرد که، ما فرزندان دهقانان را از روستاها به اینجا آورده و نسبت به تعلیم و تعلم آنها نهایت سعی و کوشش را خواهیم کرد. برای مخارج ابتدایی دانشگاه به جهت تامین لباس و سایرامکانات دانشجویان دو میلیون تومان و به جهت آماده‌سازی کلاسها نه میلیون تومان اعتبار داده بودند.

به گزارش روزنامه وارهایت منتشره در برلین غربی، پولی که حکومت ملّی آذربایجان برای کمک دانشگاه اختصاص داده بود یک سوّم بودجه را شامل می‌شد که در مقایسه با بودجه‌ی که رژیم شاهنشاهی برای کل آذربایجان اختصاص داده بود به مراتب بیشتر بود. دانشگاه تبریز در آن سالها به یک موسسه علمی پژوهشی و به امکانات آموزشی و رفاهی نیز تجهیز شد. این دانشگاه ابتدا در محل دانشسرای پسران شروع به کار نموده، یعد از چندین ماه نیز حکومت ملّی بنای جدید دانشگاه را در محل فعلی بنیان نهاد. این بنا را در زمان رضا شاه چنانکه مذکور شد برای تاسیس زندان به جهت زندانی کردن روشنفکران و نخبگان آذربایجان در نظر گرفته بودند که نام محل‌اش نیز باغ صاحب دیوان نام داشت. برای کمک به این بنا از ملّت صادق آذربایجان که گاهی اوقات با توسّل به زور مالیات می‌گرفتند چهار صد هزار تومان هم خرج کرده بودند. با دیدن این عمل زشت دست‌اندرکاران حکومت ملّی در بنای آنجا، دانشگاه تبریز را تاسیس کردند و جوانان و جویندگان علم و دانش به جای زندان به دانشگاه رهسپار شدند .

جهت تحصیل در سال ۱۳۲۵ برای دانشکده پزشکی ۶۰ نفر، تعلیم و تربیت ۱۲۰ نفر و برای دانشکده کشاورزی ۶۰ نفر دانشجو مورد قبول واقع شده بود. دانشجویان شهرستانی از اینکه کارمند بودند یا غیر کارمند در صورتی که در تبریز مسکن نداشتند و نیز دانشجویان بی‌بضاعت از تسهیلات شبانه‌روزی از مزایای خوابگاه و رستوران (صبحانه، ناهار، شام) رایگان نیز استفاده می‌کردند.

خبرنگار روزنامه آذربایجان نیز در مرداد ماه ۱۳۲۵ به سراغ دکتر جهانشاهلو رئیس دانشگاه آذربایجان رفته و سوالاتی مبنی بر چگونگی تشکیل دانشگاه، آشنایی با وضعیت آن و … سوالاتی پرسیده بود. مخبر روزنامه می‌پرسد که برای آینده کدام دانشکده‌ها را در نظر گرفته‌اید؟ که رئیس دانشگاه وقت تبریز می‌گوید: امسال برای ضرورت‌ها و احتیاجات مدنی ملتمان دانشکده‌های پداگوژی و طب را در نظر گرفته‌ایم. چرا که سلامتی و معارف جزء ضروری‌ترین احتیاج‌های ملت آذربایجان و آمال حکومت ملّی آذربایجان می‌باشد . در سال بعد نیز دانشکده‌های داروسازی، فنی و سایر رشته‌ها انشا الله دایر خواهد شد. سپس خبرنگار از استقبال مردم می‌پرسد که وی خاطرنشان می‌سازد، از بدو تاسیس این دانشگاه چه جوانها و چه میان سالها با استقبال چشمگیر، ما را دلگرم کرده‌اند و هر روز تقاضاهایی مبنی بر ادامه تحصیل در رده‌های بالا به دست ما می‌رسد. تاسیس دانشگاه در دلهای مردم شور و شعف و شادی را به ارمغان آورده و آنها از این کار بسیار خرسندند. چنانکه اشاره شد اسم‌نویسی برای سال تحصیلی جدید (اوّل مهر ماه ۱۳۲۵) آغاز و از تاریخ ۱۰ تیر ماه لغایت ۱۵ مرداد ماه ۲۵ انجام گرفت. آنهایی که دیپلم ششم متوسطه داشتند، بدون کنکور و فارغ التحصیلان پنجم متوسطه و دانشسرای مقدماتی با گذراندن کنکور پذیرفته شدند . کنکور در شهریور ماه انجام گرفت و در موعد مقرر کلاسها تشکیل یافت.

این منطقه چون از شعور سیاسی – اجتماعی بالایی برخوردار بود گه – گاهی در دانشگاه سر و صداها و به عبارتی اعتراضاتی به رژیم می‌شد. گاهی شدت این اعتراضاتی به حدی می‌رسید که مسئولین مملکت پا در میانی می‌کردند. مانند اعتراض سال ۱۳۴۶ که تصمیم گرفته م‌ شود دربهای دانشگاه بسته می‌شود اما همین که شاه این گزارش گونه‌ها را می‌دید لب به اعتراض می‌گشود. در یکی از این گزارش‌ها که به توسط امیر عباس هویدا به شاه ارائه گردیده بود او سخت بر آشفته و فوق‌العاده عصبانی شده و گفته بود ( چطور می‌توان توجیه کرد دانشگاهی را که پیشه‌وری تاسیس کرده است ما آنرا منحل کنیم)

متاسفانه در اردیبهشت سال ۱۳۵۳ نام این دانشگاه به آذرآبادگان تغییر نام یافت. بعدها این نام حنیف‌نژاد و سپس به نام دانشگاه تبریز نهایی شد. در خاتمه ذکر یک مطلب خالی از لطف نیست. آن هم اسامی روسای دانشگاه تبریز از بدو تاسیس تا امروز که به قرار زیر می‌باشند.

• دکتر نصرت الله جهانشاهلوی افشار- رئیس ( سال ۱۳۲۵ )

۲- دکتر خانبابا بیانی ( مولف کتابی به نام غائله آذربایجان ! – از ۹ آبان ۱۳۲۷ تا ۳۱ مرداد ۱۳۲۹- رئیس )

۳-دکتر منوچهر اقبال( از ۳۱ مرداد تا ۲۷ شهریور ۱۳۳۰- رئیس )

۴-دکتر سجادی استاندار وقت در تاریخ ۳۰ دی ماه ۱۳۳۰ بسمت ریاست دانشگاه و کفالت دانشکده پزشکی منصوب شدند.

۵-پروفسور محسن هشترودی – فیزیکدان ، ریاضیدان ، شاعر  و ادیب برجسته تبریزی ( از ۲۳ بهمن ۱۳۳۰ تا فروردین ۱۳۳۲ – رئیس )

۶- ناصر قلی اردلان ( سرپرست – از اردی بهشت ۱۳۳۲ تا مرداد ۱۳۳۲)

۷ – دکتر محمد شفیع امین ( رئیس – از۳۰ مرداد ۱۳۳۲ تا ۳۰ اردی بهشت ۱۳۳۵ )

۸- دکتر غلامعلی بازرگان دیلمقانی (از ۷ شهریور ۱۳۳۶ تا اول مرداد ۱۳۴۳ – رئیس – این شخص در زمان حکومت ملی آذربایجان چندین مقاله در روزنامه آذربایجان به زبان ترکی نوشته که یکی از آنها در حق مرحوم سعید سلماسی بود . ایشان همچنین چند یادداشت در مجله یادگار نیز نوشته بودند. )

۹ – سرتیب محمد علی صفاری (از اول مرداد ۱۳۴۳ تا ۶ خرداد ۱۳۴۶ – سرپرست)

۱۰-مهندس تقی سرلک ( استاندار وقت آذربایجان  – سرپرست – از ۶ خرداد ۱۳۴۶ تا ۲۹ تیر ۱۳۴۶)

۱۱- دکتر هوشنگ منتصری کوهساری ( از ۶ خرداد ۱۳۴۶ تا شهریور ۱۳۴۷ – رئیس )

۱۲- دکتر منوچهر تسلیمی  ( از ۱۱  شهریور ۱۳۴۷ تا اردی بهشت ۱۳۵۰ – رئیس )

۱۳-  دکتر علی اکبر حسنعلی زاده (از۱۵ تیر ۱۳۵۱ تا ۸ شهریور ۱۳۵۱ – سرپرست )

۱۴ دکتر حمید زاهدی  ( از ۸ شهریور ۱۳۵۱ تا ۲۸ بهمن ۱۳۵۳ – رئیس )

۱۵- دکتر محمد علی فقیه ( از ۲۸ فروردین ۱۳۵۴ تا ۱۱ شهریور ۱۳۵۶ – رئیس )

۱۶- دکتر میر منوچهر مرتضوی ( مولف کتاب زبان دیرین آذربایجان ، مکتب حافظ و… از ۱۲ شهریور ۱۳۵۶ تا اول خرداد ۱۳۵۷ – رئیس  )

۱۷- دکتر قباد فتحی ( اول خرداد ۱۳۵۷ تا اول مرداد ۱۳۵۷ – سرپرست )

۱۸  –دکتر حبیب الله مجیر مولوی ( از اول مرداد ۱۳۵۷ تا ۱۵ شهریور ۱۳۵۷ – سرپرست )

۱۹ – دکتر ابوالفتح ثقه الاسلامی ( از منسوبین شهید نیکنام ثقه الاسلام تبریزی –  از۷ اسفند ۱۳۵۷ تا ۸/۳/۱۳۵۸ – سرپرست )

۲۰ –دکتر حسین باروقی ( از ۹/۲/۱۳۵۸ تا ۲۸/۱/۱۳۵۹ – سرپرست )

۲۱- دکتر حسین صادقی شجاع ( از ۲۸/۳/۱۳۵۹ تا ۸/۵/۱۳۶۲ – رئیس )

۲۲ – دکتر حسین سیفلو ( برگزار کننده اولین کنگره زبان ترکی با حضور استاد زنده یاد دکتر سید محمد حسین شهریار، پروفسور حمید نطقی و … از ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۸ – رئیس  )

۲۳ – دکتر سید مهدی گلابی( از ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۰ – رئیس )

۲۴- دکتر محمد علی حسین پور فیض ( از ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۱ – رئیس )

۲۵ – دکتر محمد رضا پور محمدی دلال ( از ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ – رئیس )

۲۶ –دکتر محمد حسین سرور الدین ( از ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ – رئیس )

۲۷- دکتر سید محمد تقی علوی ( از  ۱۳۸۷– رئیس )

۲۸-دکتر پرویز آژیده

۲۹-دکتر محمد رضا پور محمدی دلال

حکومت ملّی آذربایجان به هنگام به قدرت رسیدن، درب‌های معارف و مدارس را به روی خلق آذربایجان گشود و جالب اینکه ملت نیز از این امر خیر به نحو شایسته ای استقبال کردند. البته نیاکان و پدران آذربایجانیان صدها سال قبل طعم شیرین علم را چشیده و مراکز علمی آموزشی را در موطن خود تاسیس کرده بودند که شهرت و آوازه آنها خیلی جاها را مسخّر کرده بودند . مانند مجمع ربع رشیدی ، رصد خانه مراغه، مجموعه سلطانیه، بنای مجلل غازان خان بنام شنب غازان یا شام قازان  و …

اکنون دانشگاه تبریز با پشت سر گذاشتن بیش از هفت دهه، جز فعّال ترین ، بزرگترین و معتبرترین دانشگاههای  کشورمی باشد که سالانه هزاران دانشجو از آنجا فارغ التحصیل شده و به خدمت جامعه در می آیند .

 

منابع ، ماخذ و توضیحات :

۱- سیلاحلا اولچولن تورپاق – میانالی علیرضا – ۱۳۸۴- کانادا ، ونکووئر شهری ، صص ۳۵۶-۳۴۵

۲- روزنامه آذربایجان- پنج شنبه دهم مرداد ۱۳۲۵- شماره ۲۶۴ – تبریز

۳- آذربایجان دمکرات – استاد بهزاد بهزادی – تهران ۱۳۸۴

۴- روزنامه آذربایجان ،شماره ۲۴۰ – چهارشنبه ۱۲ تیر ۱۳۲۵ تبریز

۵- تاریخچه چهل ساله دانشگاه تبریز (این تاریخچه نیز گویا  تاسیس دانشگاه تبریز را ۱۳۲۶ می نویسد. اگرچه این کتاب به نظر نگارنده نرسیده ولی از معرفی کتاب فوق در مجله آدینه شماره ۲۳ – ۲۲ اردی بهشت ۶۷ سود جسته ام . )

۶- در سندی که به نظر رسیده و با امضاء دیبائیان توقیع گشته آمده است :

آقای عبدالله مجاوری ارسباران مدرسه لرینین معلمی

۳۱/۶/۲۵ تاریخلی نامه نین جوابیندا ۲۵/ شهریور/۲۵ تاریخیندن همان ایین آخرینه کیمی که انیورستیه امتحانیندا شرکت اتمکدن اوتورخدمتده حاضر اولمیوبسوز حقوقلی مرخصلیک سیزین حقوقوزده منظور اولونور .

گفتنی است که تاریخ  امضا این سند ۳/۷/۲۵ می باشد – بنگرید : سیری در تاریخ آموزش و پرورش شهرستان اهر/ابوالفضل دادور، تبریز ۱۳۸۶ ، نشر یاران ، ص۳۱۵

۷- مصاحبه با دکتر هوشنگ منتصری رئیس پیشین دانشگاه تبریز –مجله ی فرهنگی و هنری بخارا/شماره ۲۱-۲۲ –آذر و اسفند ۱۳۸۰/

۸- در جزوه ای که به مناسبت هشتمین سال تاسیس دانشگاه تبریز چاپ و نشر گردیده ، سال ۱۳۳۳ به عنوان هشتمین سال تاسیس دانشگاه قید گردیده . در صفحه ۴۲ همان کتاب موضوعی نوشته شده که جالب است . این موضوع گزارشی است از شاه وقت ، محمد رضا پهلوی که چنین نوشته :

« پس از عرض گزارش اعلیحضرت همایون شاهنشاهی فرمودند : در سال ۱۳۲۵ فرصتی حاصل شد که از دانشگاه تبریز دیدن کنم و آنروز فکر ایجاد تاسیسات لازم برای داشتن یک دانشگاه کامل در هر رشته پیدا شد …»

۹-تاریخچه دانشگاه تبریز / دکتر عباس قدیمی قیداری / از سری انتشارات دانشگاه تبریز – تبریز ۱۳۸۸ . متاسفانه در این کتاب نیز مبنای تاسیس دانشگاه تبریز سال ۱۳۲۶ گرفته شده . اما در متن کتاب خواهی – نخواهی به تاسیس آن در زمان حکومت ملّی آذربایجان اشاره هایی گردیده است !

۱۰- جالب است بدانیم که دو سال بعد از افتتاح پر شکوه دانشگاه تبریز نشریه این دانشگاه با عنوان « نشریه دانشکده ادبیات تبریز » شروع به انتشار کرد. در این مجله مستطاب دانشمندانی همچون سید حسن تقی زاده ، حاج حسین نخجوانی ، میرزا عبدالله مجتهدی ( عطارد) ، سید حسن قاضی طباطبایی ،احمد ترجانی زاده ، دکتر عبدالرسول خیامپور ، دکتر مهدی روشن ضمیر ، دکتر منوچهر مرتضوی و … مقالات و اشعار ذیقیمتی قلمی می کردند .نقل است که مرحوم علامه علی اکبر دهخدای قزوینی زمانی گفته بود که کلیه نوشتجات نشریه دانشکده ادبیات تبریز ذیقیمت و خواندنی می باشند . دانشگاه تهران که اوّلین دانشگاه ایران بود و در سال ۱۳۱۳ شمسی افتتاح گردیده بود بعد از ۲۰ سال یعنی در سال ۱۳۳۳ صاحب مجله گردیده است ! در چند شماره نخست نشریه دانشکده ادبیات تبریز ، دکتر خیامپور نسبت به نگارش مقاله ای سودمند با عنوان غلط های مصطلح کردند . اولین لغتی که ایشان شروع به توضیح نمودند ، لغت آزوقه بود و در توضیح آن از منابع پایه سود جسته و ثابت کرده بودند که این کلمه ترکی است . و به نوعی کم رنگ هم که شده از زبان و ادبیات ترکی دفاع و عنوان کرده بودند . بعد دبیران مجله اقتراح گذاشته بودند . که این مورد با سلیقه سعید نفیسی جور در نیامده و جواب تندی که مسحون از افترا و جسارت بود نوشته  بود که خوشبختانه با درایت دبیران درج نشده و نویسنده آن را به مجله یغما می سپارد و آن نامه بدون در نظر گرفتن آئین نامه مطبوعاتی ، در آنجا درج می شود . پس از مشاهده مسئولین مجله جوابیه ای با نزاکت و علمی به آن لاطائلات و بدون امضا نوشته می شود . نویسنده این جوابیه کسی نبود جز حضرت آیت الله حاج میرزا عبدالله مجتهدی که از اعالم و اعاظم روزگار بودند . بلاخره سردرگمی سعید نفیسی مورد خنده خیلی ها شده و مجدداً جوابیه ای می نویسد . اما این بار تندتر از قبل که مجدداً جوابی در شان نویسنده نوشته می شود. گویند سالها سعید نفیسی دنبال نویسنده این جوابیه ها بود و از قلم اش شگفت زده . دوستانش که فهمیده بودند این قلم مرحوم مجتهدی است به ایشان تذکر داده بودند که کسی را یارای مجادله با ایشان نمی تواند باشد و همان به که سکوت اختیار کند و سعید نفیسی ناخواسته دم فروبسته ، سکوت اختیار می کند !

۱۱- در ماخذ ۹ سندی ارائه گردیده که در نوع خود خواندنی است .زمانی دکتر منوچهر اقبال در اعلامیه ای سنگ بنای دانشگاه تبریز می داند چنین نوشته بود :

« روز شنبه چهاردهم دی ماه ۱۳۲۵ کمیسیونی با حضور جناب آقای دکتر اقبال وزیر بهداری و مرکب از آقایان دکتر حبیبی و دکتر کاسمی و دکتر بیانی و صادقی نژاد رئیس فرهنگ و دکتر رضا زاده شفق در تبریز درباره دانشگاه تبریز انعقاد یافت و در اصل موضوع ، یعنی لزوم ادامه دانشگاه ، وحدت نظر حاصل شد . آمار و توضیحات لازم و مسائل دیگر به موجب گزارشی که از طرف متصدیان فعلی دانشگاه با همکاری آقای رئیس فرهنگ تهیه خواهدشد ، پس از مطالعه و رسیدگی توسط آقایان دکتر حبیبی و دکتر بیانی تنظیم خواهد گردید ، بلافاصله به مرکز تقدیم خواهد شد . و نیز تصمیم گرفته شد هزینه نگهداری وضع فعلی را اداره فرهنگ آذربایجان بلافاصله تامین کند »

۱۲-دانشگاه تبریز مجهز به کتابخانه ای غنی نیز بود که پس از فروپاشی فرقه و تاراج کتابهای آنجا ، اکنون بعضی از کتابها یا مجلات در کتابخانه ملّی تبریز  هستند که چندین عنوان از آنها شناسایی و به نظر نیز رسیده است .

۱۳- اطلاعیه ای با عنوان « آذربایجان اونیوریسته سی » مبنی بر شرایط تحصیل در دانشگاه نیز در روزنامه « آزاد ملت » به تاریخ سه شنبه ۱۱ تیر ۱۳۲۵  – تبریز درج گردیده است . همچنین مشابه این اطلاعیه نیز در هفته نامه «ارومیه» به شماره ۴۹ – ۱ شنبه ۲۳ تیر ماه ۱۳۲۵ مندرج گردیده بود .