جنگ بین جمهوری آذربایجان و ایران چقدر محتمل هست؟
بسیاری از دوستان می پرسند که آیا بین ایران و جمهوری آذربایجان جنگی در راه است؟ یا اینها همه کری خواندن طرفین به همدیگر است؟ بسیار سخت است که بفهمیم در ذهن دولت مردان ایران چه می گذرد؛ اما برخی از قرائن احتمال درگیری های مقطعی را قوت می بخشد؟ در وضع فعلی برخی از تحرکات در سطح نظامی و امنیتی را می توان به عنوان عوامل بازدارنده طرف مقابل مشاهده نمود. حوادثی که در باکو اتفاق می افتد نشانه هایی از این دست هستند. با توجه اینکه، جمهوری آذربایجان قبل از استقلال به مدت طولانی تحت حاکمیت جمعی کمونیسم روسی اداره شده است، لذا سیاستمداران آذربایجان با این رویه های آشوب و ناآرامی امنیتی کاملا آشنا هستند. شاید آذربایجان یگانه کشور منطقه است که، توانسته با این نوع از برخوردهای امنیتی سیاسی به شکلی مطلوب برخورد و خنثی سازی کند؛( کنترل و خنثی سازی حادثه نارداران نمونه ای از این نوع مدیریت موفق سیستم امنیتی و انتظامی است). اما اینکه ایران همین رویه را ادامه خواهد داد یا نه؟ بستگی به عکسالعملهای دولت آذربایجان دارد.
در وضع فعلی آذربایجان سعی دارد با حفظ خونسردی و با فشار مضاعف و مستمر، دولت ارمنستان را وادار به امضای صلح پایدار و گشودن تنگه زنگه زور نماید. مسلماً ایران این فشار را می بیند و سعی می کند شرایط را از طریق مخالفان پاشینیان به آن مرحله از آمادگی سیاسی در ارمنستان پیش ببرد که به پاشینیان اجازه عبور از تنگه را ندهد. این امر به طور مقطعی جواب داده است، اما واضح است که، این چیزها برای مردم ارمنستان آب و نان نمی شود. شرایط اقتصادی ارمنستان و حفظ موقعیت فعلی خود، بستگی زیادی به تعامل با همسایگانش دارد. از طرف دیگر ایدهی مخالفان پاشینیان جهت کشاندن پای ایران برای حفظ زنگهزور بعید است که، با استقبال مردم مواجه شود. جامعهی ارمنستان که زیر سلطه روسیه نرفته، حاضر به پذیرش اشغال جنوب کشورشان توسط ایران نیز نخواهد شد. این اتفاق برای روسیه نیز ناگوار خواهد بود که به عنوان ریاست پیمان امنیت جمعی نتوانسته از تمامیت ارضی ارمنستان دفاع کند. این واقعیت که پاشینیان به همان اندازه که نمی خواهد زیر سلطه روس ها باشد، مسلماً، سلطه ایران بر استان زنگهزور را نیز نخواهد پذیرفت. بنابراین تصرف زنگهزور توسط ایران خطرناک ترین رویه نظامی و سیاسی است که دولت مردان ایرانی می توانند بدان دست بزنند. لابد این اتفاق، ناتو را نیز در معرض امتحان سختی قرار خواهد داد. با توجه به اینکه رابطه ایران با جهان غرب تبدیل به گسلی ناآرام شده و از سویی دیگر تحریمهای سخت بر بازار نفت و گاز ایران وجود دارد؛ لذا سرازیر شدن نفت و گاز آذربایجان به سمت غرب امری ضروری است و اروپا دوست ندارد که شاهرگ انرژی خود را در دستان دولتی مثل ایران ببینید که ماهیت وجودیاش در تضاد با منافع آنها است؛ با این حساب، نا آرامی و عدم ثبات سیاسی و امنیتی آذربایجان، تنها راه دولتمردان ایرانی جهت منصرف کردن این کشور از ایده عبور انرژی از ارمنستان است. اما احتمال مانورهای رزمی پراکنده در سرحدات این دو کشور بعید نیست؛ مسلماً درگیری تمام عیار نیز در کار نخواهد بود. درگیری تمام عیار، کل منطقه را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد و مداخله ترکیه و ناتو را نیز به همراه خواهد آورد.
بهنام کیانی اجیرلی