مناسبات چین-آذربایجان: منافع و ابتکارات
چین بازیگر اصلی منطقه آسیا و اقیانوسیه و قطب جدیدی از نظم جهانی نوینی است که در حال شکل‌گیری می‌باشد. آذربایجان هم به نوبه خود رهبر منطقه قفقاز جنوبی به حساب می‌آید و یکی از مسیرهای اتصال چین به اروپا است. این مولفه‌ها و نگرش و منافع مشترکی که در بسیاری از مسائل دیگر بین آذربایجان و چین وجود دارد شرایط همسویی باکو و پکن را مهیا کرده است.
«مسئله قره‌باغ و تایوان»
چین از تمامیت ارضی آذربایجان حمایت می‌کند، متقابلا آذربایجان نیز در مسئله تایوان، تبّت و “ترکستان شرقی” طرف چین را گرفته است. دو طرف به این مواضع خود در دیدارهای سال‌های ۱۹۹۶، ۲۰۰۵ و ۲۰۱۵ تاکید کرده‌اند. در بیانیه مشترک ۲۰۱۵ نیز “طرفین بار دیگر تاکید کردند که در ائتلاف‌ها و بلوک‌هایی که علیه حق حاکمیت، امنیت و تمامیت ارضی هرکدام از آن‌ها باشد مشارکت نخواهند کرد، و در کشورهای خود مانع ایجاد گروه‌ها یا تشکیلات‌هایی خواهند شد که علیه حق حاکمیت، امنیت و تمامیت ارضی طرف دیگر باشد و اجازه فعالیت به آن‌ها نخواهند داد.” در حال حاضر شرکت چینی هوآوی مشارکت فعالی در ایجاد “شهرها و روستاهای هوشمند” در منطقه قره‌باغ دارد.
«همکاری‌های اقتصادی»
بزرگ‌ترین شریک تجاری چین در قفقاز جنوبی آذربایجان است. حجم معاملات تجاری آذربایجان و چین در سال ۲۰۱۵، ۵۶۱ میلیون دلار بود. این رقم در سال ۲۰۱۶، ۹۷۵ میلیون دلار، در سال ۲۰۱۷، ۱،۲۹ میلیارد دلار، در سال ۲۰۱۹، ۲.۱۸ میلیارد دلار، در سال ۲۰۲۱، ۱،۷ میلیارد دلار، و در سال ۲۰۲۲، ۲،۱۶ میلیارد دلار بود. شرکت‌های تجاری آذربایجان در شهرهای اورومچی، لوکو و شانگهای فعالیت می‌کنند. در سال ۲۰۱۹ شرکت‌های چینی ۸۰۰ میلیون دلار در آذربایجان و شرکت‌های آذربایجانی ۱،۷ میلیارد دلار در چین سرمایه‌گذاری کردند. در سال ۲۰۱۸ شرکت‌های SOCAR (۱) و BGP Inc (۲) در ایجاد یک موسسه مشترک سازش کردند، در سال ۲۰۱۹ نیز این دو شرکت ۱۰ سند همکاری به ارزش ۸۲۱میلیون دلار امضا کردند.
“همکاری‌های لجستیکی”
یکی از شش مسیر پروژه “کمربند و جاده” چین از آذربایجان عبور می‌کند. به علت مسدود شدن مسیرهای لجستیکی روسیه استفاده از دو مسیر از این پروژه غیرواقع‌بینانه به نظر می‌رسد. در ۳ آگوست ۲۰۱۵ در مسیر “شیخزی (چین)-دوستیک-آکتائو- بندر اَلَت” اولین قطار کانتینری به صورت آزمایشی به بندر باکو رسید. کمیته همکاری ایجاد شده جهت توسعه این مسیر، در بنادر باکو، آکتائو، پوتی و باتومی به علاوه برای یکپارچگی مسیرهای ریلی قزاقستان، چین و آذربایجان در حال فعالیت است. مسیر ریلی باکو-تفلیس-قارص سبب می‌شود انتقال محموله‌ها در مسیر چین-اروپا بین ۱۲ تا ۱۵ روز کوتاه‌تر شود، یعنی دو برابر سریع‌تر از مسیرهای دریایی.
نتیجه: سال‌ها چین قفقاز جنوبی را به عنوان منطقه تحت نفوذ روسیه به شمار می‌آورد. اما ضعیف شدن روسیه سبب ایجاد خلا ژئوپلتیکی در مناطق زیادی از جمله قفقاز جنوبی شد. چین برای پر کردن این خلا در حال رقابت با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ترکیه است. با اینکه چین در سال ۱۹۹۹، ۸ عدد راکت انداز نوع “Tayfun”، و در سال ۲۰۱۳ یک عدد راکت انداز AR1A به ارمنستان فروخت، هم‌اکنون سیاست‌های غرب‌گرایانه ارمنستان در تضاد با منافع چین قرار داشته، سبب تمایل چین به باکو شده است. یک عامل دیگر که سبب نقش آفرینی فعالانه‌تر چین در منطقه شده، بازیگری بیشتر رقیبش هند در قفقاز جنوبی می‌باشد.
چین منافع خود را می‌تواند هم به صورت یکجانبه، و هم به وسیله متحدین خود، چین و ایران، به پیش برد. برای باکو مشارکت یکجانبه چین مناسب‌تر است، زیرا بدون در نظر گرفتن تایوان و دریای جنوبی چین، این کشور در سایر مناطق منافع اقتصادی خود را بالاتر از منافع سیاسی خود در نظر می‌گیرد.
یکی از بازیگران اصلی ائتلاف ضد ایرانی عربستان سعودی بود. واسطه‌گری چین برای احیای روابط دیپلماتیک چین و ایران سبب تضعیف ائتلاف ضدایرانی شده است. اما باکو می‌تواند با استفاده از وزن دیپلماتیک چین، وابستگی ایران به چین، استفاده کرده و پکن را برای بهبود مناسبات بین تهران و باکو جلب کند. کاهش تنش‌های بین باکو و تهران در راستای منافع چین نیز می‌باشد. بدین صورت که، ایجاد شرایط جنگی بین دو کشوری که صادر کننده انرژی هستند، سبب افزایش شدید قیمت منابع انرژی شده و سرعت رشد اقتصادی چین را می‌کاهد. همچنین سبب ایجاد ناامنی در مسیر میانی چین به اروپا می‌شود.
مترجم: سینا انوری