چگونگی تسلط قاجارها به آذربایجان
قاجار ها يكي از طوايف ترك بودند كه در آذربايجان در اطراف ايروان ساكن بودند سپس در سلك «قيزيلباش » هاي شاه اسماعيل درآمده، حاميان پادشاه صفوي شدند. بعدها، به اطراف گرگان كوچيده و در تركمن صحرا ساكن شدند. ايل قاجار از دو بوْ ي ( قبيله ) «آشاقي باش » و « يوخاري باش» تشكيل شده بودند.
اين دو بوي، براي تصرف چراگاههاي بيشتر دائم در حال درگيري و نبرد بود و كوشش محمد حسن خان، پدر آقا محمد خان در اتحاد اين دو قبيله سودي نبخشيد. ليكن پسرش آقا محمد خان اين مهم را به خوبي انجام داد. در آن سالها حكومت هاي مستقلي در گوشه و كنار آذربايجان تحت عناوين « خانليق » يا «خانات » تشكيل شده بود. خانات اورمیه، تبریز، اردبیل، قره باغ و … يكي از مهمترين اين خانليق ها « قره باغ خانليقي » بود كه تحت حكومت ابراهيم خليل خان جوانشير همواره براي بسط حكومت خود در تلاش بود . وي مصمم به تسخير كل آذربايجان و ايجاد حكومت مستقل در آذربايجان بود.
ابراهيم خليل خان جوانشير، حاكم قره باغ ، براي تصرف سلماس وخوي لشكر كشيد تا بر تمام آذربايجان مسلط شود ولي اين لشكركشي به زيان ابراهيم خليل خان تمام شد و به قره باغ برگشت.
آقا محمدخان به تدريج بر مدعيان داخلي پيروز شد و براي نابودي مدعيان گرجستان وارد آذربايجان شد. (1208 هـ .ق ) وي در طول اقامت در آذربايجان خوانین آذربايجان را به فرمانبرداري و تسليم دعوت مي كرد.
وي براي دسترسي به قدرت افشارها كه سرحددار آذربايجان شمرده مي شدند ، به صوابديد مرزا محمد شفيع ، عسگر خان عبدالملكي افشار را كه درسلماس اقامت داشت و از ذي نفوذان آذربايجان به حساب مي‌آمد احضار كرد تادر مواقع لزوم با دولت همكاري كند و اين همكاري سرآغاز تسلط قاجار برآذربايجان شد. وي پس از چندي كه با قصد سركوب ابراهيم خليل خان جوانشير به قره باغ قشون كشي كرده بود، كشته شد.
با قتل وي دو باره كينه ها و عداوتها سربرآورد. تنها در آذربايجان، صادق خان شقاقي، محمد قلي خان افشار و جعفر قلي خان دنبلي و ديگران قيام كردند كه در اين ميان قيام محمد قلي خان افشار در اورميه شديدتر بود. فتحعليشاه يك سال پس از رسيدن به پيروزي شروع به دفع مخالفان كرد و در سال 1212 هـ . ق محمد قلي خان افشار را به جاي خود نشانده به سلماس آمد و از آنجا به تبريز رفت و در سال 1213 هـ.ق، صادق خان شقاقي راكه داعيه حكومت بر كل آذربايجان را داشت شكست داد و صادق خان به عثماني گريخت.
پس از دفع وي بود كه بتدريج، قاجار بر آذربايجان مسلط شد و فتحعليشاه يراي استمرار خود، پسرش عباس ميرزا نائب السلطنه را به تبريز فرستاد و از اين هنگام بود كه تبريز وليعهد نشين قاجار ها گشت و بتدريج اهميت سياسي خود را بازيافت.
چگونگی تسلط قاجارها به آذربایجان /دکتر توحید ملک زاده
چگونگی تسلط قاجارها به آذربایجان /دکتر توحید ملک زاده
