برخی محققین معتقدند معماری قدمگاه آذرشهر مربوط به یک معبد مهر پرستی است که ۵ تا ۱۲ هزار سال قدمت دارد. عدهای نیز قدمت بنا را دوره اسلامی و حتی ایلخانیان نوشتهاند. بنا به صورت یک غار دستکند در دل یک تپه صخرهای است. در ورودی غار یک طاق سنگی قرار دارد و آنطور که به نظر میرسد دارای یک درب بوده است که اکنون اثری از آن نمانده است.
بعد از عبور از طاق سنگی وارد یک دالان نسبتا طولانی میشویم و سپس به قسمت دایرهای و گنبدی بنا میرسیم. این فضای دایرهای دارای قطری ۱۴/۵ متری و ارتفاع ۱۲/۱۰ متری است در قسمت بالایی گنبد یک حفره وجود دارد که هم محل تهویه و هم محل تامین نور فضا بوده است. بنابر گفتهها از این حفره هشت شمش طلا آویزان بوده است که با منعکس کردن نور خورشید و ماه در طول شبانهروز داخل غار را روشن تر مینموده است که بعدها در حملهی روسها به آذربایجان توسط روسها به تاراج رفته است. همچنین در سمت راست ورودی معبد یک قسمت خالی وجود دارد که یک سنگ یشم در آن قرار داشته است که حدود ۴۵ سال پیش دزدیده شده و اکنون در موزهی لندن با عنوان سنگ آذرشهر به نمایش گذاشته میشود.
بنابر نظر برخی محققین این مکان در ابتدا به صورت معبد آیین مهر پرستی بوده است بعدها باظهور آیین زرتشت این معبد به آتشکده تبدیل شده و در دورههای بعدی به خانقاه و محل عبادت مشایخ صوفیه و درویشان بدل گشته است.
سپس در دورهی ایلخانیان با ایجاد محرابی رو به قبله در بنا به مسجد تبدیل شده است. این محراب آراسته به مقرنس کاری و کنده کاری میباشد. هم اکنون نیز به عنوان مسجد کاربری داشته و اهالی روستا اغلب مراسمات مذهبی در این محل برگزار میکنند.
همچنین در ۲۰۰ متری معبد یک گورستان تاریخی وجود دارد که به کوشش آقای سعید رحیمی مقدم نگهداری میشود و اکثر سنگهای قبر این گورستان مربوط به دوره ایلخانیان میباشد. یک سنگ با نقش گلبرگ لوتوس مربوط به دوره اشکانی هم در محوطه دیده میشود که احتمالا قدمت محل را به این دوره نیز مرتبط کند.
قدمگاه در سال ۱۳۴۷ ثبت ملی شده است.
برای اتمام پروژه بادامیار، جا برای کار بسیار است. امیدوارم با عنایت و توجه ویژه مسئولان منطقه این امر مهم صورت پذیرد. از دوستان عزیزم آقایان جبارزاده و اسماعیلی مدیران اسبق و فعلی میراث فرهنگی شهرستان آذرشهر به جهت اهتمام ویژهشان نسبت به میراث فرهنگی منطقه آبا و اجدادیمان تشکر میکنم. انشاالله شاهد اخبار خوبی در حوزه مسئولیتشان در سالهای آتی باشیم.
امیر چهره گشا