تورک سؤزونون معنالاری:
اسکی اویغور دیلینده، «تورک» سؤزو، قدرت، توان، گوج، زور معناسیندا گلیب.
دیوان لغاتالتورک کتابیندا، شیخ محمود کاشغری، «تورک» سؤزون «واخت» و «زمان» معناسیندا گتیریب. مثال اوچون تورک ایگید، گنجلیک چاغینین اورتاسیندا اولان آداما دئییلیر. تورک اوزوم ایسه، اوزوم مئیوهسینین دَیَن و یئتیشمیش واختینا دئییلیر.
محمت ضیاء گؤکآلپ تورک کلمهسینین منشأیین «تؤره» کلمهسیندن بیلیر. بونا گؤره تورک دئمک «تؤرهلی، نظاملی، قایدالی، تمدّن صاحبلری» دئمکدیر.
دانمارکلی عالیم «وامبری» تورک سؤزونون منشأیین «تؤرهمک»دن بیلیر. بونا گؤره تورک دئمک «تؤرهمیش و چوخالمیش» دئمکدیر.
درلمه سؤزلویونده تورک سؤزو مجازاً «آدام/ نفر» معناسیندا گلیب. مثال اوچون:
ne bileyim bu elin türkünü…
قایناق: درلمه سؤزلویو/ ج۱۰/ ص ۴۰۱۳.
«فاتح ائربای»، رادلوفون «جغتای تورکجهسینه عائد اینجهلمه» عنوانلی PHD تئزینده، تورک سؤزونو، «جسور، سرت، محکم» معنا ائدیب.
مغوللار، تورک سؤزونه «türüg» دئییبلر.
«دؤزوملو/ دایاناجاقلی/ محکم» معناسیندادیر.
فرهنگ انجمن آرای ناصریده، «تورک/ تُرک» سؤزونون ایضاحیندا بئله گلیبدیر:
بمعنی دختر دوشیزه نیز آوردهاند و بضمّ اوّل نام طایفهایست مشهور در ترکستان که تاتار و مغول و سایر اتراک از آن طایفهاند و زبان ایشان معین است و چون در آن بلاد خوبان نیکوروی بسیار باشد مجازاً معشوقان را ترک گویند، فرخی گفته شعر:
گر چون تو بترکستان ای ترک نگاریست
هر روز بترکستان عیدی و بهاریست.
حافظ گفته:
اگر آن ترک شیرازی بدست آرد دل ما را
بخال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را.
آرتیرمالییام کی، بؤیوک تورک شاعیری خاقانی ده، شعرلرینده حضرت محمّد پیغمبری، «تُرکِ عرب» و کعبهنی «ترک تازیاندام» آدلاندیریب.
مجمع الفرس لغتنامهسینده تُرک سؤزونون ایضاحیندا «معروف» قید اولونوب. «شجاع و دلیر» معناسیندا دا گلیبدیر.
برهان قاطع لغتنامهسینده «تُرک» سؤزونون شرحینده بئله گلیر:
به ضمّ اوّل و سکون ثانی معروف است ک نقیض تازیک باشد و گویند ترکان از اولاد یافثبننوحاند و ولایت ترکستان را نیز به طریق مجاز ترک میگویند و کنایه از «مطلوب و معشوق و غلام» باشد.
انجمنآرا، آنندراج، غیاثاللغات و ناظمالاطباء لغتنامهلرینده تورک سؤزو، «معشوقه» آنلامیندا گلیب. بو اوزدندیر کی فارس ادبیاتیندا هر کلمهدن چوخ تورک سؤزو موجوددور و بوتون شاعیرلرین دیللر ازبری ایمیش.
دکتر حسن انوری، تورک سؤزون، «زیبارویِ سفید پوست»، «معشوق»، «جنگاور» (به تنگچشمی آن تُرک لشکری نازم/ که حمله بر من درویش یک قبا آورد- حافظ) معنا ائدیب. (فرهنگ سخن، ج۳، ص ۱۷۰۷)
فرهنگ رشیدی کتابیندا، قاباقجا یازدیغیمیز معنالاردان علاوه، بیر حالوا آدی اولاراق دا قید اولونوب: «حلواییست که از نشاسته و قند و تخم ریحان پزند». (فرهنگ رشیدی، ج۱/ ص۴۲۳)
یئری وار «تورکمن/ تورکمان» سؤزونه ده نظر سالاق:
تورکمن سؤزونون اوستونده بیر چوخ بحثلر یارانیب. ابوسعید گردیزی و ابوالفضل بیهقی کیمی مورّخلر اوغوزلاری همن تورکمنلر بیلیب و تورکمن سؤزون «مسلمان تورکلر» معنا ائدیب. جامع التواریخ کتابیندا، تورکمن سؤزو «تُرک مانند» معناسیندا یازیلیب. فاروق سومر «اوغوزلار» کتابیندا تورکمان سؤزونو مبالغه بیلیب و «قوجامان، آزمان» کلمهلری کیمی تورکمان سؤزون «اصیل، اصالتلی» معنا ائدیب.