اسارت ایدئولوژیک: هژمونی فارس در آذربایجان جنوبی و مبارزه برای هویت تورکی
ماهیت اسارت ایدئولوژیک
اسارت ایدئولوژیک به معنای قرار گرفتن افراد یا جوامع تحت تأثیر یک ایدئولوژی خاص و محدود شدن آزادی اندیشه و رفتار آن‌ها است. این امر از طریق ایدئولوژی‌های سیاسی، دینی، فرهنگی یا اجتماعی انجام می‌شود و با تضعیف تفکر انتقادی افراد، آن‌ها را به سمت دیدگاه ایدئولوژیک خاصی هدایت می‌کند.
ویژگی‌های اسارت ایدئولوژیک
۱- تضعیف تفکر انتقادی – افراد بدون تحلیل دیدگاه‌های متفاوت، تنها ایدئولوژی القاشده را می‌پذیرند.
۲- انتشار گزینشی اطلاعات – رسانه‌ها، آموزش و سایر ابزارهای اطلاعاتی ایدئولوژی خاصی را تبلیغ کرده و مانع انتشار دیدگاه‌های جایگزین می‌شوند.
۳- دستکاری احساسی و روانی – افراد با استفاده از ابزارهایی مانند ترس، نفرت، میهن‌پرستی و دیگر روش‌های احساسی به ایدئولوژی وابسته نگه داشته می‌شوند.
۴.- کنترل اجتماعی و فشار گروهی – افرادی که دیدگاه‌های متفاوتی را بیان می‌کنند، تحت فشار جامعه یا حکومت قرار می‌گیرند.
۵- مقاومت در برابر ایده‌های جایگزین – جامعه و افراد در برابر ایدئولوژی‌های دیگر موضع بسته‌ای اتخاذ می‌کنند.
نمونه‌های اسارت ایدئولوژیک
- تبلیغات دولتی در رژیم‌های توتالیتر – شوروی سابق، آلمان نازی و جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان “استبداد دینی”.
- افراط‌گرایی دینی و رادیکالیسم – محدود کردن تفکر آزاد افراد از طریق سوءاستفاده از ایدئولوژی‌های دینی.
- هژمونی فرهنگی – ارائه فرهنگ غربی یا شرقی به عنوان ایدئولوژی غالب.
- هژمونی ایدئولوژی سرمایه‌داری بر فرهنگ مصرف‌گرایی – عادت دادن مردم به ذهنیت مصرف‌گرایانه.
هژمونی فارس و اسارت ایدئولوژیک در آذربایجان جنوبی
تاریخ حکومت تورکی و شکل‌گیری ناسیونالیسم فارسی
در طول تاریخ، تورک‌ها در جغرافیای ایران نقش مهمی ایفا کرده‌اند و دولت‌های بزرگی مانند سلجوقیان، ایلخانیان، قارا‌قویونلوها، آق‌قویونلوها، صفویان و قاجار این سرزمین را اداره کرده‌اند. در این دوره‌ها به فرهنگ و زبان اقوام ساکن در این مناطق احترام گذاشته می‌شد و سیاست‌های همگون‌سازی اجرا نمی‌شد.
با این حال، از قرن نوزدهم، مداخله قدرت‌های خارجی – به ویژه انگلیس و فرانسه – در ساختار سیاسی ایران و سیاست تمرکزگرایانه نخبگان فارس موجب تضعیف حاکمیت تورک‌ها شد. در دوره حکومت پهلوی، زبان فارسی به عنوان زبان رسمی دولت اعلام شد و سایر زبان‌ها، از جمله تورکی آذربایجانی، به طور سیستماتیک سرکوب شدند.
ناسیونالیسم فارسی و سیاست‌های همگون‌سازی
حکومت فعلی ایران تحت عنوان “ایران‌گرایی” ناسیونالیسم فارسی را ترویج کرده و تلاش می‌کند آذربایجانی‌ها، اعراب، بلوچ‌ها و دیگر اقوام را همگون‌سازی کند. در تبلیغات رسمی ادعا می‌شود که ایران “خانه همه ملت‌ها” است، اما در واقع ساختارهای دولتی صرفاً در خدمت هژمونی فارس هستند.
در آذربایجان جنوبی، تدریس زبان تورکی ممنوع شده و مردم از حق تحصیل به زبان مادری محروم هستند. در حوزه رسانه و فرهنگ، تنها به برنامه‌های فارسی مجوز داده می‌شود و نشریات تورکی تحت سانسور شدید قرار دارند. این سیاست‌ها باعث شده است که برخی از افراد تورک‌تبار حتی از هویت خود دور شده و به بخشی از ناسیونالیسم فارسی تبدیل شوند.
همگون‌سازی فرهنگی و تحریف تاریخ
حکومت ایران برای تضعیف هویت ملی آذربایجانی‌ها، میراث تاریخی و فرهنگی ما را یا به طور کامل انکار کرده یا فارس‌سازی می‌کند. شخصیت‌های بزرگ آذربایجان به عنوان افراد فارس معرفی می‌شوند و فرهنگ تورکی به طور هدفمند به فراموشی سپرده می‌شود.
- ممنوعیت زبان ما – اجازه تأسیس مدارس تورکی داده نمی‌شود و حتی در خانه، صحبت کودکان به زبان مادری‌شان محدود شده است.
- تغییر میراث فرهنگی ما – موسیقی، ادبیات و تئاتر تورکی تحت فیلتر زبان فارسی تغییر داده می‌شود.
- تحریف تاریخ ما – شخصیت‌های تاریخی آذربایجان به عنوان فارس معرفی شده و یا نادیده گرفته می‌شوند.
مقاومت و بیداری ملی
آذربایجانی‌ها همواره در برابر این اسارت ایدئولوژیک مبارزه کرده و تلاش کرده‌اند هویت ملی خود را حفظ کنند. روش‌های اصلی این مبارزه عبارتند از:
۱-آگاهی‌بخشی و آموزش – انتشار کتاب‌ها و منابع آموزشی به زبان تورکی.
۲-استفاده از قدرت شبکه‌های اجتماعی – گسترش زبان تورکی آذربایجانی از طریق اینترنت و رسانه‌های اجتماعی.
۳-همبستگی و اتحاد ملی – تقویت روابط فرهنگی و اجتماعی بین آذربایجان جنوبی و شمالی.
۴-ابتکارات بین‌المللی – توجه بیشتر دولت‌ها و سازمان‌های تورک به مسئله آذربایجان جنوبی.
با وجود تمام این فشارها، آذربایجانی‌ها همچنان به حفظ هویت ملی خود ادامه داده و به مبارزه ادامه می‌دهند. تورک‌های آذربایجان که از سنت‌های بزرگ فرهنگی و دولتی برخوردارند، در برابر سیاست‌های همگون‌سازی هژمونی فارس مقاومت کرده و وجود خود را حفظ کرده‌اند.
اگرچه تورک‌های آذربایجان تحت فشارهای سیستماتیک قرار دارند، اما روند بیداری ملی به سرعت ادامه دارد. برای رهایی کامل از این اسارت ایدئولوژیک و به رسمیت شناختن زبان تورکی به عنوان یک زبان رسمی، نیاز به اتحاد و مبارزه قوی‌تر هم در آذربایجان جنوبی و هم در سطح بین‌المللی وجود دارد.
تا زمانی که تورک‌های آذربایجان وجود دارند، تورک بودن و زبان ما نیز زنده خواهد ماند!
آسلان عیسی‌بَی‌لی/ تحلیلگر سیاسی
مرکز تحقیقات استراتژیک آذربایجان
کانادا، ۱۴ مارس ۲۰۲۵